Alergia to choroba cywilizacyjna. Może objawić się w każdym wieku, chorych przybywa

• Alergia jest nadmierną reakcją układu odpornościowego człowieka na kontakt z alergenami.
• Alergię może wywołać wiele substancji, m.in. pokarmy, pyłki roślin, substancje odzwierzęce.
• Objawy alergii mogą być różne w zależności od uczulenia. Najczęściej są to: pokrzywka, katar sienny, łzawienie oczu, dolegliwości ze strony układu oddechowego.

Alergia

Alergia występuje u 30-40 proc. populacji świata, jak wynika z danych Światowej Organizacji Alergii (WAO), a w Polsce, wg szacunków Polskiego Towarzystwa Alergologicznego (PTA) u niemal połowy Polaków. Dane NFZ nie nastrajają optymistycznie:

• ok. 12 mln Polaków choruje na alergię
• ok. 8 mln ma alergiczny nieżyt nosa 
• ponad 4 mln ma astmę. 

Bardziej szczegółowe dane zebrano w 2006 roku w ramach programu  ECAP (Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce). Badanie przeprowadzone wśród prawie 23 tys. osób w 9 regionach kraju, wykazało, że na alergię cierpi do 40 proc. populacji, ale wśród dzieci liczby te mogą sięgać ponad 50 proc.

Najczęściej doświadczane przez Polaków objawy alergii to:

• stany zapalne błony śluzowej nosa – ponad 35 proc. 
• alergiczny nieżyt nosa – 25 proc.
• astma rozpoznana 10 proc. (objawy astmy wśród mieszkańców Wrocławia to prawie 28 proc., a w Warszawie stwierdza się je u 22 proc. dzieci).

Poniższa rycina przedstawia częstotliwość występowania objawów alergii u polskich dzieci w wieku 6-7 lat:

Alergia: co to jest?

Układ odpornościowy człowieka wytwarza przeciwciała. W przypadku alergii wytwarza je przeciwko alergenom, uznając, że są szkodliwe. Organizm wytwarza immunoglobulinę E (IgE), czyli przeciwciała (białka), na skutek zetknięcia się z alergenami.

Chory zaczyna kichać, kaszleć, może mieć problemy z oddychaniem, swędzą i łzawią oczy, może rozboleć brzuch, a na skórze pojawić się wysypka – objawy zależą od rodzaju alergii.

To jak silna jest reakcja alergiczna, jest kwestią indywidualną, może objawiać się tylko niewielkim podrażnieniem, ale może też dawać bardzo poważne objawy, nawet zagrażające życiu, takie jak wstrząs anafilaktyczny. 

Leczenie alergii polega na łagodzeniu jej objawów, większości rodzajów alergii nie da się bowiem całkowicie wyleczyć.

Alergia u dzieci

Alergie występują także u dzieci. U tych najmłodszych, w tym niemowląt, najczęściej są to alergie pokarmowe, alergie wziewne pojawiają się zazwyczaj u kilkulatków. Dane ECAP mówią, że ponad połowa polskich dzieci cierpi na jakiś rodzaj alergii – częściej dzieci mieszkające w miastach niż ich rówieśnicy ze wsi.

– Objawy alergii możemy zauważyć już u najmłodszych dzieci, przy czym głównie są to objawy alergii pokarmowych – mówi PAP dr Barbara Surowska, alergolog z Centrum Zdrowia Dziecka . – I takich niemowlaków, z objawami alergii na mleko mamy coraz więcej. U nieco starszych dzieci - jak najbardziej - może występować alergia wziewna, czyli mówiąc potocznie uczulenia na roztocza, pyłki, alergeny zwierząt.

Alergia: przyczyny i rodzaje

Najczęstszymi alergenami wywołującymi u człowieka alergię są pokarmy (alergia pokarmowa), pyłki roślin (alergia na pyłki, wziewna) oraz organizmy zwierzęce (np. białko w sierści zwierząt). 

Alergię mogą wywoływać też różne substancje, np. nikiel, lateks, chrom, lakier hybrydowy do paznokci – mówimy wtedy o alergii kontaktowej.  

Istnieje też alergia wziewna, w której uczulają alergeny wdychane, np. pyłki roślin (np. drzew, traw, zarodniki pleśni), roztocza kurzu domowego. 

Z kolei alergia iniekcyjna to reakcja na alergen, który dostaje się wewnątrz organizmu przede wszystkim drogą wstrzyknięcia, może więc być to np. podany dożylnie antybiotyk albo jad w wyniku użądlenia owada czy ukąszenia przez węża.

Alergia wziewna

Alergie wziewne dzielimy na sezonowe i całoroczne. Alergia na pyłki roślin jest alergią sezonową, dającą objawy w czasie pylenia konkretnych roślin, przede wszystkim:

• brzozy
• topoli
• olchy
• traw
• bylicy.

Sezon pylenia roślin sprawdza się w aktualnym kalendarzu pylenia dla danego rejonu. Do alergii sezonowych zalicza się także uczulenie na grzyby mikroskopowe (pleśń).

Całoroczna alergia wziewna to np. uczulenie na roztocza kurzu domowego albo uczulenie na gluten w przypadku osób pracujących w piekarni czy młynie.

Alergia pokarmowa

Alergia pokarmowa występuje, kiedy układ odpornościowy traktuje konkretne pokarmy jako zagrażające. Do najczęstszych alergenów pokarmowych zaliczają się:

• cytrusy
• mleko krowie
• jaja kurze 
• ryby
• orzechy.

Alergeny odzwierzęce

Nie brakuje też alergii wywołanych substancjami, które znajdują się w organizmach zwierząt:

• sierści kota
• sierści psa
• jadzie owadów
• roztoczach kurzu domowego.

Alergia na leki

Alergię mogą też wywołać leki. Najczęściej są to penicylina i leki przeciwbólowe. U personelu medycznego pojawia się też alergia kontaktowa w postaci uczulenia na lateks, używany do wyrobu m.in. rękawiczek ochronnych. 

Alergia skórna

Mówiąc o alergii skórnej, mamy na myśli objawy uczulenia widoczne na skórze. Mogą to być m.in. pokrzywka, atopowe zapalenie skóry, obrzęk naczynioruchowy, wyprysk alergiczny. Alergię skórną może wywołać szereg alergenów, w tym te kontaktowe, pokarmowe i wziewne, a także alkohol, leki, słońce czy zimno.

Alergia krzyżowa

O alergicznej reakcji krzyżowej mówimy, kiedy osoba uczulona na pyłki roślin reaguje uczuleniem na alergen pokarmowy. I tak np. alergia na pyłki brzozy może dawać reakcje krzyżowe z jabłkiem, a uczulenie na trawy może reagować z pomidorem.

Objawy alergii

Objawy alergii są zależne od rodzaju uczulenia, do najczęstszych jednak należą:

• ze strony układu oddechowego: alergiczny nieżyt nosa (tzw. katar sienny), kaszel, duszności, astma alergiczna, świszczący oddech, obrzęk krtani, skurcz oskrzeli
• ze strony układu pokarmowego: biegunka, wymioty, nudności, ból brzucha
• dotyczące oczu: alergiczne zapalenie spojówek, świąd, łzawienie i zaczerwienienie oczu
• objawy skórne: wyprysk kontaktowy, pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy, atopowe zapalenie skóry.

Wstrząs anafilaktyczny

Najpoważniejszym objawem uczulenia jest wstrząs anafilaktyczny. Objawy anafilaksji:

• świszczący oddech
• uczucie ucisku w piersi lub krtani/gardle
• problemy z zaczerpnięciem oddechu
• problemy z mową
• obrzęk ust, języka, gardła, krtani.

Może się też pojawić reakcja alergiczna na skórze: zaczerwienienie, świąd, pęcherze, wysypka, łuszczenie się skóry.

Alergia: grupa ryzyka

Prawdopodobieństwo wystąpienia alergii jest większe u osób, które: 

• mają rodzinną historię astmy lub alergii, w tym kataru siennego, pokrzywki lub atopowego zapalenia skóry
• są dziećmi
• chorują na astmę.

Dr Mieczysława Czerwionka-Szaflarska, kierowniczka Katedry i Kliniki Pediatrii, Alergologii i Gastroenterologii UM w Bydgoszczy, mówiła w wywiadzie dla "Pulsu Medycyny" o uwarunkowanym genetycznie ryzyku wystąpienia alergii u dzieci: 

– Zgodnie z opracowanymi w 1998 roku przez Kiellmana kryteriami występowania alergii w zależności od obciążenia rodzinnego, gdy przynajmniej jedno z rodziców ma alergię, ryzyko jej pojawienia się u dziecka wynosi 20-40 proc., jeśli oboje – zwłaszcza tę samą jej postać – ryzyko wzrasta nawet do 72 proc.

Z kolei u dzieci bez alergii w rodzinie ryzyko wystąpienia alergii Kiellman określa na 10-20 proc.

Diagnozowanie alergii

Aby zdiagnozować alergię, lekarz przeprowadza z pacjentem wywiad, przygląda się występującym aktualnie objawom (np. zmianom skórnym, dolegliwościom ze strony układu oddechowego lub oczu). Może również zlecić testy na alergię: skórne lub z krwi. Szczególnie pomocne są testy skórne w diagnozowaniu alergii na pyłki. Narzędziem diagnostyki alergii są także testy na alergię pokarmową, wykonywane z krwi lub skóry, np. panel pediatryczny stosowany u dzieci. 

Leczenie alergii

Leczenie alergii zależy od rodzaju uczulenia. Alergia może utrudniać życie, ale właściwie dobrane leczenie pozwala zminimalizować objawy i poprawia komfort życia chorego. 

Leki na alergię mają różną postać: wziewną, doustną, w maści czy kremie. Dobierane są do rodzaju uczulenia i objawów. Niektóre z nich stosuje się doraźnie (np. maści kortykosteroidowe w przypadku ostrej alergii skórnej, krople do nosa lub oczu w przebiegu alergicznego kataru czy zapalenia spojówek), inne wymagają długotrwałego podawania (np. leki antyhistaminowe w okresie pylenia uczulającej rośliny lub leki wziewne przyjmowane stale w przypadku ciężkiej astmy).

W ramach leczenia alergii chory powinien unikać kontaktu z alergenem. O ile w przypadku alergii na pyłki czy innych alergii wziewnych, nie zawsze jest to możliwe, o tyle w przypadku alergii pokarmowej czy kontaktowej jest to łatwiejsze. 

Alergicy, szczególnie na początku choroby, sięgają również po domowe sposoby na alergię. Niestety nie są one na tyle skuteczne, by w przypadku poważnego uczulenia rzeczywiście przynieść ulgę. Takim przykładem nieskutecznego domowego sposobu jest wapno na alergię, które nie tylko nie jest skuteczne, ale może wręcz szkodzić.

Powikłania przy alergii

To bardzo ważne, by nie bagatelizować alergii, ponieważ nieleczona może prowadzić do powikłań:

• astmy. U alergików istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia astmy, czyli przewlekłej choroby zapalnej dróg oddechowych, która prowadzi do problemów z oddychaniem na skutek niekontrolowanych skurczów oskrzeli. W wielu przypadkach astma jest wywoływana przez ekspozycję na alergen. Astma jest chorobą nieuleczalną, można jednak łagodzić jej objawy przez podawanie m.in. sterydów wziewnych;
• ostrej reakcji alergicznej, czyli anafilaksji. Jest to stan zagrażający życiu, wymagający natychmiastowej pomocy lekarskiej i podania zastrzyku z adrenaliną. Najczęstsze alergeny wywołujące anafilaksję to pokarmy, leki i użądlenia owadów. Chory, który doświadczył wstrząsu anafilaktycznego, powinien zawsze mieć przy sobie adrenalinę, by w przypadku jego ponownego wystąpienia niezwłocznie zrobić sobie zastrzyk.
• zapalenie zatok, infekcje uszu, zapalenie płuc. Ryzyko zachorowania na te choroby jest większe u osób z alergicznym nieżytem nosa lub astmą.

Alergia: odczulanie

W ramach leczenia alergii dostępna jest też immunoterapia alergenowa, czyli odczulanie. Może mieć postać zastrzyków lub doustnej szczepionki. Ta ostatnia nie jest refundowana przez NFZ. W ramach odczulania chory przez określony okres czasu przyjmuje immunoglobulinę zawierającą dawkę uczulającego go alergenu, stopniowo uodparniając organizm na jego działanie. Pozwala to wyeliminować lub przynajmniej zmniejszyć nasilenie objawów alergii. 

Odczulanie daje często dobre efekty, dlatego osoby cierpiące na silną alergię, decydują się na immunoterapię, pomimo niedogodności procesu odczulania (zastrzyki przyjmuje się w placówce medycznej, wymagają częstych wizyt na przestrzeni lat) lub jego kosztów (koszt odczulania doustnego jest wysoki, wynosi ok. 300 zł miesięcznie).

źródła: mp.pl, nhs.uk, pta.med.pl, pzh.gov.pl, nfz.gov.pl, zdrowie.pap.pl, wum.edu.pl, pulsmedycyny.pl