• Alergia kontaktowa to potoczna nazwa kontaktowego zapalenia skóry (inaczej: wyprysku kontaktowego).
• Alergia kontaktowa u dzieci może pojawić się już w niemowlęctwie i obejmować wszystkie części ciała.
• Alergię kontaktową wywołują substancje uczulające (alergeny) lub substancje drażniące.

Alergia kontaktowa

Na alergię kontaktową (kontaktowe zapalenie skóry) cierpi od 10 do 20 proc. dorosłych, u dzieci jest jeszcze częstsza. Objawia się swędzącą wysypką na częściach ciała, które miały kontakt z alergizującą substancją, dlatego alergia kontaktowa jest też nazywana wypryskiem kontaktowym. Nie jest zaraźliwa, ale może być bardzo dokuczliwa dla uczulonego.

Alergiczny wyprysk kontaktowy powstaje np. pod tkaniną, która zawiera alergizujący barwnik, pod bransoletką w przypadku uczulenia na nikiel, na dłoniach, jeśli uczulają lub podrażniają środki czystości, na skórze w miejscu, w którym nałożony był kosmetyk. Czasem zdarza się, że zmiany występują na całym ciele, a nawet na błonach śluzowych.

Rodzaje alergii kontaktowej

Są cztery rodzaje alergii kontaktowej. W zależności od tego, co wywołało zmiany, rozróżniamy:

• wyprysk kontaktowy z podrażnienia – gdy skóra zostaje uszkodzona w wyniku kontaktu z silnie drażniącą substancją, np. w chemii gospodarczej, farbach, lakierach itp. Taki wyprysk kontaktowy może pojawić się u każdego człowieka, nawet takiego bez żadnych uczuleń. Nie jest to więc typowa alergia kontaktowa, czyli uczulenie;
• wyprysk kontaktowy alergiczny – w tym przypadku reakcja zapalna w skórze występuje wskutek odpowiedzi układu odpornościowego na alergen kontaktowy;
• wyprysk kontaktowy zawodowy – najczęściej wynikający z podrażnienia. Wywołuje go częsty kontakt ze szkodliwymi substancjami w miejscu pracy, dotyczy często pracowników budowy, murarzy, fryzjerek, kosmetyczek, kwiaciarek;
• wyprysk kontaktowy fotoalergiczny lub fototoksyczny – w tym przypadku alergiczne (kontaktowe) zapalenie skóry występuje po tym, jak nałożona na skórę substancja uczulająca lub drażniąca ma kontakt z promieniami słonecznymi. Fototoksyczne kontaktowe zapalenie skóry mogą wywołać m.in. niesteroidowe leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, ale też furokumaryny – składniki znajdujące się np. w owocach i warzywach. Fotoalergiczne kontaktowe zapalenie skóry wywołują m.in.substancje zapachowe, kosmetyki z fitrem UV, środki odkażające lub przeciwgrzybicze.

Alergia kontaktowa u dzieci

Jak podaje PAP, alergia kontaktowa występuje u 20-30 proc. dzieci i młodzieży w Polsce. Dodatni wynik w testach płatkowych wychodzi ok. 22 proc. uczniów szkół podstawowych oraz u 28,1 proc. uczniów szkół zawodowych w wieku 18–19 lat. – Częstość alergicznego wyprysku kontaktowego u dzieci wyraźnie narasta. Alergia kontaktowa może się rozpocząć już w okresie niemowlęcym – mówiła PAP prof. Beata Kręcisz z Kliniki Dermatologii Szpitala Zespolonego w Kielcach.

Wyprysk kontaktowy może wystąpić już u niemowląt po kontakcie z kosmetykiem, proszkiem do prania, barwnikiem w tkaninie, a nawet z rodzicem i jego kosmetykami, ubraniem czy perfumami. Uczulać mogą też chusteczki nawilżane, szczególnie te zawierające metyloizotiazolinon (MI), a nawet pieluszki. Częstym alergenem kontaktowym u nastolatków jest nikiel.

Alergia kontaktowa: objawy

Objawy alergii kontaktowej pojawiają się od kilku godzin nawet do kilku dni po kontakcie z uczulającą lub podrażniającą substancją. Pierwszym objawem, że pojawi się wyprysk kontaktowy, jest najczęściej silny świąd skóry.

Alergia kontaktowa może objawiać się różnymi zmianami skórnymi, w tym:

• swędzącą wysypką
• suchą, popękaną, łuszczącą się skórą
• grudkami i pęcherzami, czasem z sączącymi się zmianami i strupami (tzw. ostry wyprysk alergiczny)
• opuchlizną, uczuciem pieczenia i tkliwością przy dotyku
• ciemniejszymi (silniej napigmentowanymi) plamami na skórze (szczególnie u osób o ciemnej skórze).

Alergia kontaktowa w ciężkich przypadkach może powodować też pokrzywkę, katar sienny (czyli alergiczny nieżyt nosa) oraz astmę.

Zmiany skórne powstające w wyniku alergii kontaktowej zazwyczaj przemijają, mogą też zmieniać się pod wpływem czasu. Jeśli jednak alergiczny wyprysk kontaktowy ma charakter przewlekły, skóra jest sucha, może stać się pogrubiała, pękać, łuszczyć się, z wyglądu przypominać korę drzewa.

Przyczyny alergii kontaktowej

Alergię kontaktową mogą wywołać tysiące różnych substancji, znajdujących się m.in. w rozpuszczalnikach, środkach czystości, kosmetykach, roślinach i nawozach. Wyprysk kontaktowy alergiczny może być spowodowany uczuleniem na alergeny kontaktowe, takie jak:

• nikiel – szacuje się, że uczulenie na nikiel występuje cztery razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Nikiel znajduje się m.in. w sprzączkach, bilonie, okularach, zamkach błyskawicznych, guzikach dżinsów, haftkach, biżuterii, a nawet w jedzeniu (np. rybach, kakao, roślinach strączkowych, żywności puszkowanej);
• chrom. Uczulenie na chrom może wystąpić przez kontakt z metalem, cementem albo garbowaną skórą, z której zrobiona jest odzież czy buty (tzw. wyprysk obuwiowy). Uczulenie na chrom to też częsta przyczyna tzw. wyprysku kontaktowego zawodowego;
• składniki kosmetyków – kosmetyki, w tym dezodoranty, kremy, szampony itp. bardzo często powodują alergię kontaktową, ponieważ zawierają wiele substancji alergizujących lub podrażniających (w tym substancje zapachowe, konserwanty, barwniki,
• zapachy – substancje zapachowe znajdują się w wielu produktach używanych na co dzień, nie tylko w kosmetykach dla dorosłych i produktach dla dzieci, ale też w środkach czyszczących, proszkach do prania czy płynach do płukania. Alergicznie reaguje na nie ok. 10 proc. ludzi;
• konserwanty – z tych występujących w kosmetykach najczęściej uczula timerosal (pochodna rtęci) oraz formaldehyd. Zdarza się też uczulenie na parabeny, ale również przeciwutleniacze i chemiczne filtry przeciwsłoneczne, uczulać mogą także konserwanty w lekach do stosowania miejscowego;
• propolis – szacuje się, że uczula ok. 15 proc. Polaków;
• barwniki, np. do tkanin i włosów, m.in. koszelina, żółcień pomarańczowa, PPD;
• balsam peruwiański – znajduje się w perfumach i kosmetykach, ale też w gumie do żucia, paście do zębów, a nawet w skórkach cytrusów;
• lakiery do paznokci. Uczulenie na hybrydę może objawiać się m.in. swędzeniem opuszek palców, mogą pojawić się pęcherzyki wokół paznokcia, a nawet ból i opuchlizna.

Uczulać mogą farby do włosów, lanolina i gliceryna w kosmetykach, SLS i SLES, czyli składniki m.in. szamponów, kalafonia, która wchodzi w skład papieru i klejów – jak widać, możliwości kontaktu z potencjalnie alergizującym lub drażniącym czynnikiem jest wiele.

Warto mieć na uwadze, że alergie skórne wywołuje nie tylko alergia kontaktowa, ale też np.

• alergia pokarmowa (w tym skaza białkowa)
• alergia na słońce (może być też rodzajem alergii kontaktowej, kiedy skóra posmarowana kosmetykiem reaguje wypryskiem alergicznym po kontakcie z promieniami słonecznymi)
• uczulenie na zimno
• alergia krzyżowa.

Alergia kontaktowa na dłoniach

Wyprysk kontaktowy często dotyczy dłoni, ponieważ to właśnie rękoma dotykamy wielu potencjalnie alergizujących lub drażniących substancji. Może także objąć paznokcie, w przypadku uczulenia na hybrydę, lakiery z akrylem.

Alergia kontaktowa na kończynach dotyka najczęściej:

• rąk, dłoni, palców, ramion
• stóp i całego obszaru nóg.

W przypadku skłonności do alergii kontaktowej na dłoniach należy nosić rękawiczki ochronne podczas prac domowych i w innych sytuacjach, w których może dojść do kontaktu z uczulającą lub drażniącą substancję. Najlepsze będą rękawiczki z gumy, a w przypadku uczulenia na lateks, rękawiczki winylowe lub nitrylowe. Dobrym wyborem są rękawiczki z bawełnianą wyściółką lub noszone na rękawicach bawełnianych.

Alergia kontaktowa na dłoni: zdjęcia

Alergia kontaktowa na twarzy i w innych miejscach

Stosunkowo często alergia kontaktowa umiejscowiona jest też na twarzy. Mogą go wywołać np. kosmetyki, a nawet proszek do prania (np. poprzez kontakt z poszewką poduszki). Wyprysk kontaktowy w obrębie głowy może objąć:

• twarz (w tym usta, powieki, skronie, policzki)
• szyję
• skórę głowy.

Alergia kontaktowa na twarzy: zdjęcie

Wyprysk kontaktowy może powstawać też w innych miejscach:

• jamie ustnej
• oku
• narządach płciowych (penis, okolice pochwy i srom).
• pod pachami.

Kiedy do lekarza z alergią kontaktową?

Idź do lekarza, jeśli wyprysk kontaktowy u ciebie lub dziecka jest zaogniony, rozległy, niepokoi cię jego wygląd, nie zmniejsza się w ciągu trzech tygodni, świąd utrudnia funkcjonowanie. Zmiany powinien zobaczyć lekarz także jeśli wysypka alergiczna występuje w okolicy oczu, genitaliów czy jamy ustnej.

Koniecznie jak najszybciej skonsultuj się z lekarzem, jeśli w przebiegu alergii kontaktowej wystąpi któryś z poniższych objawów:

• gorączka
• wysięk z pęcherzy
• objawy zakażenia skóry
• trudności z oddychaniem (mogą wystąpić przy alergii kontaktowej w wyniku podrażnienia substancjami zapachowymi lub chemicznymi).

Alergia kontaktowa: leczenie

Aby zdiagnozować alergię kontaktową, przeprowadza się tzw. testy płatkowe. Po wykonaniu testów naskórkowych i znalezieniu "winowajcy" należy przede wszystkim unikać kontaktu z alergenem. Nie zawsze jednak się to udaje. Jeśli już dojdzie do wyprysku alergicznego, trzeba zabawić się w detektywa:

– Gdy już wiemy, co nas uczula, trzeba zrobić "śledztwo" i przejrzeć skład wszystkich produktów, z którymi się stykamy, począwszy od kosmetyków, pastylek do ssania, skończywszy na chusteczkach higienicznych – mówiła PAP prof. Kręcisz. - Wszystkie te preparaty mogą wywoływać niepożądane reakcje. Gdy ktoś uczulony kupuje nowy kosmetyk, powinien za każdym razem z lupą prześledzić jego skład.

Na świąd pomoże np. przykładanie wilgotnego czystego ręcznika lub innej miękkiej naturalnej tkaniny. Jeśli reakcja alergiczna na kontakt z uczulającą substancją jest duża, lekarz zaleci stosowanie kortykosterydów (nie powinno się ich stosować dłużej niż 2 tygodnie), a jeśli rany są sączące się i doszło do nadkażenia bakteryjnego, antybiotyk i odkażanie skóry. 

 Ważne jest także natłuszczanie skóry i stosowanie emolientów.W przewlekłym wyprysku kontaktowym, jesli doszło do zgrubienia skóry (rogowacenia), lekarz może zalecić stosowanie kremów i maści z mocznikiem i/lub kwasem salicylowym.

Zmiany skórne w przebiegu alergii kontaktowej schodzą u ok. 30-50 proc. chorych. Jeśli unikamy alergenu, wyprysk kontaktowy może zejść po ok. 2-4 tygodniach.  Najtrudniej goi się alergia kontaktowa na rękach.

źródła: nauka.pap.pl, mayoclinic.org, nhs.uk, clevelandclinic.org, mp.pl

Bibliografia:

•  Bourke J. i in., Guidelines for care of Contact Dermatitis, British Journal of Dermatology (160, 5): 2009
• Śpiewak R., Alergia kontaktowa i alergiczny wyprysk kontaktowy, Alergologia Polska, 2014.