Alergia iniekcyjna: brzmi groźnie, jest niebezpieczna. Co ją wywołuje?

• Alergia iniekcyjna to odpowiedź układu odpornościowego na alergen, który dostał się do organizmu.
• O alergii iniekcyjnej mówimy najczęściej w przypadku uczulenia na leki (podane w formie zastrzyku, ale nie tylko) oraz na użądlenie owadów (np. osy czy pszczoły).
• Alergia iniekcyjna nie jest częstym zjawiskiem, może jednak być śmiertelnie niebezpieczna, jeśli dojdzie do wstrząsu anafilaktycznego.

Alergia iniekcyjna

Alergia iniekcyjna to stosunkowo mało znany rodzaj alergii, w przeciwieństwie do alergii pokarmowej czy kontaktowej. Choć alergia iniekcyjna swoją nazwą wskazuje na alergiczną reakcję na zastrzyk (iniekcja), określenie to obejmuje nie tylko formę podania leku czy szczepionki, ale i ich składu. Uczulenie iniekcyjne może więc być wywołane także przez np. leki podawane doustnie oraz przez znieczulenie anestezjologiczne. O alergii iniekcyjnej mówimy także w przypadku uczulenia na jad owadów (os, pszczół, szerszeni) oraz węży.

Alergia na leki (iniekcyjna)

Warto pamiętać, że prawdziwe reakcje alergiczne na leki (głównie penicylinę, cefalosporyny, sulfonamidy) występują u niewielkiego odsetka osób, których układ odpornościowy reaguje na lek jak na substancję mu zagrażającą.  Organizm wytwarza wtedy przeciwciała zwane immunoglobulinami E (IgE), które próbują zwalczyć alergen i powodują objawy alergii.

Znacząca większość niepożądanych reakcji po podaniu leku to reakcje niezwiązane z odpowiedzią układu odpornościowego (a więc niealergiczne). Mowa wtedy o nadwrażliwości niealergicznej na lek. Szacuje się, że tylko 5-10 proc. niepożądanych reakcji na leki wywołanych jest alergią.  

Objawy alergii iniekcyjnej (leki)

Ponieważ lek oddziałuje na cały organizm, objawy alergii iniekcyjnej są poważniejsze niż tylko np. katar sienny. Do objawów alergii iniekcyjnej zaliczamy:

• pokrzywkę 
• wstrząs anafilaktyczny
• świszczący oddech
• obrzęk twarzy, jamy ustnej i przełyku
• świąd i łzawienie oczu 
• świąd skóry
• biegunka
• duszności
• wymioty
• skurcze brzucha
• spadek ciśnienia tętniczego krwi
• utrata przytomności.

Objawem alergii na lek może być również małopłytkowość, czyli zbyt mała liczba płytek krwi we krwi obwodowej. Najczęściej jednak są to zmiany skórne, inne niż pokrzywka. Mogą to być np. wysypki, tzw. osutki polekowe: skóra jest zaczerwieniona, mogą pojawić się grudki, pęcherze.

Jakie leki powodują alergię iniekcyjną?

Reakcję alergiczną na leki wywołują najczęściej:

• leki stosowane w leczeniu padaczki
• insulina (zwłaszcza zwierzęce źródła insuliny) 
• substancje zawierające jod, np. kontrastowe barwniki rentgenowskie 
• penicylina i pokrewne antybiotyki (Jak podaje dr n. med. Grażyna Durska w mp.pl, penicyliny należą do leków najczęściej uczulających: "częstość występowania reakcji z nadwrażliwości wynosi 3-8 proc.")
• leki zawierające sulfonamidy.

Alergia iniekcyjna (na leki): diagnoza

Niestety liczba alergenów z tej grupy, którą można zbadać testami, jest ograniczona. Można tak zdiagnozować tylko uczulenie na penicylinę i pokrewne antybiotyki. Dlatego też wiele diagnoz alergii iniekcyjnej opiera się na wywiadzie lekarskim. Lekarz stwierdza alergię na leki na podstawie historii objawów po podaniu konkretnego leku, np. po podaniu kontrastu przy zdjęciu rentgenowskim.

Leczenie alergii na leki

Leczenie objawów alergii iniekcyjnej jest objawowe. Przede wszystkim pacjent musi unikać przyjmowania substancji, na które jest uczulony, by zapobiegać ciężkiej reakcji alergicznej. Na świąd i pokrzywkę podaje się leki antyhistaminowe, w przypadku świszczącego oddechu czy kaszlu lekarz może przepisać leki rozszerzające oskrzela, kortykosteroidy stosowane na skórę, doustnie lub dożylnie. W przypadku wstrząsu anafilaktycznego konieczny jest zastrzyk z adrenaliny.

Alergia na jad owadów (iniekcyjna)

W przypadku alergii na jad owadów reakcja może być gwałtowna, łącznie z wystąpieniem wstrząsu anafilaktycznego (anafilaksji). Najczęściej reakcje alergiczne na jad owadów występują w tym przypadku po użądleniu przez owady błonkoskrzydłe: pszczoły, trzmiele, osy, szerszenie.

W Polsce I Europie Środkowej najczęstsze jest uczulenie na jad pszczoły. Zdarza się też uczulenie na użądlenie osy, a nawet na ukąszenie komara. Szacuje się, że tzw. alergiczne reakcje ogólne po użądleniu owadów, czyli te dotyczące całego organizmu, występują u ok. 0,34 proc. dzieci w wieku szkolnym i u ok. 0,6-3,5 proc. dorosłych. Z kolei reakcje miejscowe (np. opuchlizna w miejscu użądlenia) zdarzają się u kilkunastu procent ludzi.

Objawy alergii iniekcyjnej na jad owadów

W normalnym przypadku, u osoby nieuczulonej, użądlenie owada, spowoduje zaczerwienienie, lekki obrzęk i ból. Średnica opuchlizny nie przekracza 10 cm, po ok. 24 godzinach znika. Jeśli przy okazji doszło do zakażenia wtórnego, czyli owad (najczęściej osa) wstrzyknął do skóry także bakterie, może się pojawić gorączka i powiększenie węzłów chłonnych.

Inaczej wygląda sytuacja u osoby uczulonej na jad owadów. Objawy alergii po użądleniu przez owada mogą być ciężkie, a nawet zagrażające życiu (anafilaksja), i mogą pojawić się od razu (po kilku-kilkunastu minutach) lub dopiero po kilku godzinach.

Objawy alergii iniekcyjnej na jad owada to m.in.:

• w miejscu użądlenia: bolesność, zaczerwienienie (rumień) i obrzęk (o średnicy powyżej 10 cm)
• na skórze: pokrzywka, świąd
• ze strony układu oddechowego: ucisk w klatce piersiowej, duszności, świszczący oddech
• ze strony układu pokarmowego: nudności, wymioty, biegunka, ból brzucha
• ze strony układu nerwowego: zawroty głowy, splątanie, lęk, zaburzenia mowy.

Poza tym mogą pojawić się osłabienie, chrypka. W najcięższych przypadkach alergii na jad owadów pojawiają się:

• spadek ciśnienia tętniczego krwi
• zapaść
• utrata przytomności
• nietrzymanie moczu i stolca
• sinica.

Niewydolność układu oddechowego jest najczęstszą przyczyną śmierci wskutek uczulenia na jad owadów u dzieci i młodych osób, u starszych ludzi – niewydolność układu krążenia.

Diagnozowanie uczulenia na jad owadów

Żeby ustalić, że pacjent cierpi na alergię iniekcyjną z powodu uczulenia na jad owadów, lekarz po użądleniu robi wywiad. Pyta o to, co to był za owad (jeśli pacjent nie wiem, dopytuje o wygląd), o liczbę owadów, które użądliły, o to, czy żądło zostało usunięte i po jakim czasie.

Dostępne są także testy skórne oraz z krwi, pozwalające określić przeciwciała IgE swoiste dla jadu owadów.

Leczenie alergii iniekcyjnej (jad owadów)

Pierwszym krokiem po użądleniu przez owada jest usunięcie żądła. W ostrej reakcji alergicznej należy wezwać pogotowie lub natychmiast zawieźć chorego na oddział ratunkowy. Warto założyć w miarę możliwości opaskę uciskową i przyłożyć okład z lodu, oraz położyć się na plecach z nogami uniesionymi w górę. Pacjent otrzyma tlen oraz lek przeciwhistaminowy i dożylny steryd. Jeśli wystąpi skurcz oskrzeli, podaje się leki wziewne rozszerzające oskrzela, a w przypadku wstrząsu anafilaktycznego po użądleniu – zastrzyk z adrenaliny. 

źródła: aafa.org, pennmedicine.org, mp.pl