W szczepieniach to NOP-y budzą obawy rodziców. Lekarz wyjaśnia, co musisz o nich wiedzieć
NOP, czyli niepożądany odczyn poszczepienny, często budzi niepokój rodziców.
Ani lekarze, ani naukowcy zajmujący się szczepieniami, nie kwestionują istnienia NOP-ów, ale zrozumienie skali ich występowania, może pomóc rodzicom w podjęciu decyzji o szczepieniu. Czym dokładnie są NOP-y i kiedy występują? Na te pytania odpowiada dr hab. Iwona Paradowska-Stankiewicz, krajowy konsultant w dziedzinie epidemiologii.
- NOP (niepożądany odczyn poszczepienny) to niepożądana reakcja organizmu na otrzymaną szczepionkę.
- Po szczepieniu czasem występują łagodne objawy jak rumień czy gorączka. Te ciężkie, których najbardziej obawiają się rodzice, zdarzają się niezwykle rzadko.
- W internecie pojawia się wiele nieprawdziwych informacji na temat szczepionek, dlatego warto dowiedzieć się jak najwięcej o NOP ze sprawdzonego źródła.
Co to jest NOP i kiedy może wystąpić?
Niepożądany odczyn poszczepienny, w skrócie NOP (ang. adverse event following immunization – AEFI) to zaburzenie stanu zdrowia, które wystąpiło w okresie 4 tygodni po podaniu szczepionki. Wyjątek stanowi szczepionka przeciw gruźlicy (BCG) podawana przed wyjściem noworodka ze szpitala, gdyż w jej przypadku ewentualne niepożądane odczyny poszczepienne obserwuje się nawet do roku po podaniu preparatu.
Przyczyną niepokojących objawów może być sama szczepionka, niewłaściwe jej podanie lub nietypowa reakcja układu odpornościowego dziecka, której wcześniej nie da się przewidzieć.
Warto wiedzieć, że korelacja czasowa nie jest dowodem na to, iż szczepienie spowodowało dane kłopoty ze zdrowiem, choć w przypadku zgłoszenia podejrzenia NOP do 4 tygodni po podaniu szczepienia, każda sprawa jest dokładnie badana.
NOP: klasyfikacja
Niepożądane odczyny poszczepienne (NOP) oraz sposób ich kwalifikowania jest opisany w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2010. Wyszczególnia się odczyny ciężkie, poważne oraz łagodne.
- Ciężkie NOP-y to, zgodnie z przepisami, takie niepożądane odczyny poszczepienne, które zagrażają życiu i mogą "wymagać hospitalizacji w celu ratowania zdrowia; prowadzić do trwałego ubytku sprawności fizycznej lub umysłowej; kończyć się śmiercią".
- Poważny NOP natomiast to taki, który charakteryzuje się "dużym nasileniem objawów w postaci znacznego obrzęku kończyny, silnego jej zaczerwienienia, wysokiej gorączki, ale nie wymaga zwykle hospitalizacji w celu ratowania zdrowia; nie prowadzi do trwałego uszczerbku dla zdrowia; nie stanowi zagrożenia dla życia".
- Łagodny NOP nie ma szczególnego nasilenia i związany jest z miejscowym obrzękiem kończyny, silnym miejscowym zaczerwienieniem i gorączką.
Jak często występują NOP-y?
– Co roku w Polsce rejestrujemy średnio od 2 do 3 tysięcy wszystkich NOP-ów, z czego od 100 do 200 z nich to NOP-y poważne. Ciężkie występują bardzo rzadko i statystycznie jest to około 0,3 proc. ze wszystkich zarejestrowanych w danym roku przypadków NOP. Badania pokazują, iż ciężki NOP jakim jest reakcja anafilaktyczna, występuje od 1 do 3 razy na 1 milion podanych dawek szczepionki – wyjaśnia w rozmowie z portalem www.zaszczepsiewiedza.pl dr hab. Iwona Paradowska-Stankiewicz krajowy konsultant w dziedzinie epidemiologii.
Częstość występowania NOP zależy od rodzaju szczepionki. Jak podaje portal Narodowego Instytut Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny na przykład reakcje miejscowe, czyli zaczerwienienie w miejscu wkłucia, po podaniu szczepionki MMR (przeciw odrze, śwince i różyczce) występują z częstością 1 na 10 podanych dawek, a drgawki gorączkowe występują z częstością "1 na 2 250 podanych dawek szczepionki DTP (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi z całymi komórkami krztuśca) oraz 1 na 20 000 podanych dawek szczepionki DTaP (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi z bezkomórkowym składnikiem krztuśca)".
Dokładne informacje o rodzajach NOP-ów oraz częstotliwości ich występowania można przeczytać na ulotce dołączonej do szczepionki, a także w Charakterystyce Produktu Leczniczego.
Różne klasyfikacje NOP
Warto wiedzieć, że klasyfikacje NOP różnią się między krajami, stąd nie zawsze porównywanie liczby i rodzaju zgłoszonego NOP w poszczególnych krajach jest informacją wiarygodną.
– W Niemczech, na przykład, gorączka po podaniu szczepionki nie jest monitorowana, podczas gdy w Polsce może być zakwalifikowana jako NOP łagodny. Również klasyfikacja WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) różni się od klasyfikacji NIZP-PZH, gdyż według WHO każdy NOP wymagający leczenia szpitalnego uznawany jest za NOP ciężki – mówi dr hab. Paradowska-Stankiewicz.
I dodaje: - W sytuacji naszego kraju, gdzie rodzice w godzinach wieczornych mogą uzyskać poradę lekarską często tylko w SOR, taka kwalifikacja mogłaby być myląca. Dziecko gorączkujące po szczepieniu zawiezione do SOR i będące tam pod obserwacją przez kilka godzin otrzymuje kartę leczenia szpitalnego, choć rodzice zostają wypisani do domu z zaleceniem dalszej obserwacji, gdyż gorączka nie stanowiła zagrożenia dla zdrowia i życia dziecka. W tym przypadku można więc przypuszczać, że mamy do czynienia z reakcją łagodną.
Najczęściej występujące NOP
Lekarze o możliwości pojawienia się NOP-u informują każdego rodzica podczas wizyty szczepiennej. Zwykle wymieniają następujące objawy:
- ból w miejscu wkłucia,
- ogólne, krótkotrwałe, złe samopoczucie dziecka,
- gorączkę.
Łagodne NOP-y wymagają obserwacji rodzica, a w razie wątpliwości konsultacji lekarskiej. Lekarz podczas wywiadu lekarz zapyta, czy po poprzednim szczepieniu wystąpiły niepokojące objawy.
Po szczepieniu rodzic powinien również pozostać w przychodni do 30 minut po szczepieniu. Związane jest to z podniesieniem poziomu bezpieczeństwa np. w przypadku wystąpienia reakcji anafilaktycznej i możliwość udzielenia natychmiastowej pomocy.
Kiedy i gdzie zgłosić NOP?
Za niepożądany odczyn poszczepienny może być uznana każda reakcja organizmu, która pojawi się w czasie do 4 tygodni od podania szczepionki (w przypadku szczepionki przeciw gruźlicy BCG – w ciągu 12 miesięcy).
– Zdarzają się zgłoszenia rodziców kilka miesięcy lub nawet 2 czy 3 lata po szczepieniu. W takiej sytuacji, kiedy nie ma dokumentacji medycznej trudno stwierdzić, czy był to NOP, czy też nie. Dlatego rodzice powinni z niepokojącymi ich objawami zgłaszać się od razu do lekarza i to najlepiej lekarza, który wykonał szczepienie – radzi profesor Paradowska-Stankiewicz.
- Procedura sprawdzania i klasyfikowania NOP obejmuje sprawdzanie dokumentacji medycznej, w tym informacji otrzymanych od lekarza, analizę zgłoszenia do Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, sprawdzenie Charakterystyki Produktu Leczniczego i w końcu badania dodatkowe, jeśli są konieczne - dodaje.
Zgłoszenie NOP: to obowiązek lekarza
Rozpoznanie NOP to zadanie lekarza po zbadaniu szczepionej osoby zgłaszającej niepokojące objawy. Lekarz, który stwierdzi lub podejrzewa NOP u pacjenta, ma obowiązek zgłosić NOP do właściwego powiatowego inspektora sanitarnego. Rozporządzenie Ministra Zdrowia szczegółowo opisuje procedurę zgłaszania niepożądanych odczynów poszczepiennych, w tym obowiązek zgłoszenia w ciągu 24 godzin, gdyż niezwykle ważne jest ustalenie związku przyczynowo-skutkowego między szczepieniem a pojawiającymi się niepokojącymi objawami.
System nadzoru NOP w Polsce regulują: ustawa z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi i rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2010 roku w sprawie niepożądanych odczynów poszczepiennych, oraz kryteriów ich rozpoznawania.
Obowiązek zgłaszania NOP obowiązuje nie tylko lekarzy, ale również farmaceutów i pielęgniarki. Od listopada 2013 roku również pacjenci, a w przypadku szczepień dzieci – rodzice, mogą zgłaszać niepożądane odczyny poszczepienne. Takie zgłoszenie powinno być kierowane do Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych (URPL).
Świadomość tego, czym są niepożądane odczyny poszczepienne, jak często występują oraz kiedy i gdzie szukać pomocy, jest, obok poznania korzyści wynikających ze szczepienia, składową decyzji o szczepieniu. Kiedy wiedza o szczepieniach zastępuje lęk, droga do zdrowia poprzez profilaktykę chorób zakaźnych zostaje otwarta.
Źródło: szczepienia.pzh.gov.pl, prawo.sejm.gov.pl, zaszczepsiewiedza.pl
Może cię zainteresować także: Lepiej przechorować czy zaszczepić? Lekarz odpowiada na najczęstsze pytania rodziców