Za osiągnięcia, wykonane czynności i powodzenia każdy z nas mówi dzieciom "Brawo! Świetna robota" albo "Jesteś taki mądry i samodzielny!". Do chwalenia i podziwu jednak bardzo łatwo się przyzwyczaić. Jak zatem chwalić dziecko "z głową", żeby mu nie zaszkodzić?
Chwalenie często jest potrzebne, a wręcz niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka. Buduje w nim motywację i chęć osiągania lepszych wyników. Każdy z nas stara się chwalić dzieci, zapewniać je o tym, że są dobre, mądre i samodzielne. Warto jednak zastanowić się, jak chwalić dziecko, by mu pochwałami nie zaszkodzić.
Warto o tym pomyśleć, bo pochwały to miecz obusieczny – można doprowadzić nimi do tego, że dziecko motywuje się tylko tym, że za coś zostanie pochwalone. Taka trochę akcja = pochwały, bo otrzymywanie pochwał motywuje dzieci tylko do tego, by otrzymywać ich coraz więcej i więcej, bez innej motywacji.
Gdy dziecko słyszy "Jesteś taki zdolny" albo "Świetnie ci idzie", zamiast mieć motywację do osiągania większych celów, mieć wydajność i np. uczyć się, pochwały staną się elementem kontrolowania dziecka przez rodzica.
Co znowu prowadzi do tego, że dziecko przestanie interesować cały proces docierania do celu i osiągania sukcesu, będzie skupiało się tylko na tym, by usłyszeć pochwałę. Jak więc chwalić, by zbudować w dziecku dobrą motywację do działania?
Skupcie się na rozwiązywaniu jakichś zadań, szukaniu odpowiedzi na pytania i pielęgnuj w dziecku nastawienie na rozwój. Zrobisz to, chwaląc strategię działania (np. „Miałaś/miałeś świetny pomysł na rozwiązanie tego”), konkretne zachowania („Cieszę się, że naprawdę rozumiesz dodawanie i odejmowanie”) i włożony w wykonanie zadania wysiłek („Widziałam, że się napracowałaś/napracowałeś, ćwiczenia dały świetny efekt”).
Dzieci powyżej 12. roku życia wiedzą i podświadomie czują, że ich percepcja jest nieco inna niż dorosłych. Bywa, że te dzieci bezkrytyczne pochwały odbierają jako próby wsparcia od dorosłych, bo brakuje im np. umiejętności, żeby lepiej wykonać jakieś działanie.
W taki przypadku lepiej być szczerą realistką – chwalić, ale z krytycznym komentarzem, zauważając również te słabsze strony. Niech twoje chwalenie osiągnięć dziecka nie będzie pustymi słowami, tylko autentycznym podziwem za faktycznie zrobione rzeczy.
Badania, które przeprowadziła Mary Budd Rowe, pokazały, że uczniowie szkół podstawowych, którzy byli nadmiernie chwaleni, zaczynali na pytania nauczyciela odpowiadać niepewnie. Ponadto wycofywali się ze swoich odpowiedzi, gdy nauczyciel dopytywał lub podważał ich zdanie.
Badanie pokazało też, że dzieci, które były zbyt często chwalone, przestawały wykazywać chęć do pomocy innym i dzielenia się. Gdy dzieci otrzymują nadmiar pochwał, przestaje je interesować proces działania – to już powiedzieliśmy na początku. Nie mówię, żeby przestać dziecko całkiem chwalić, ale należy znaleźć w tym podziwie jakiś umiar i balans.
Ponadto warto zauważać starania malucha, komentować jego determinację i pracę i zamiast pochwały, mówić: "O, widzę, że skończyłeś malować obrazek!" – to dziecku da poczucie, że zauważyłaś wykonaną pracę. Zamiast "Świetnie to zrobiłaś", powiedz: "Dziękuję ci za pomoc".
Albo zamiast "Jesteś taki grzeczny" powiedz lepiej; "Złość/radość jest w porządku i to w porządku je czuć. Im będziesz starszy, tym łatwiej będzie ci je kontrolować, ale już teraz świetnie sobie radzisz". Zamiast: "Piękny obrazek", powiedz coś o konkretnych szczegółach, które ci się w pracy dziecka podobają: "Świetnie udało ci się oddać wygląd mamy i taty, mamy takie podobne oczy i włosy".
Te zdania zachęcą i zmotywują dziecko do działań i nie sprawią, że zaszkodzisz jego ambicjom.