Krztusiec (koklusz) był swego czasu częstą przyczyną poważnych chorób i zgonów dzieci poniżej 1. roku życia. Od kiedy w 1960 roku wprowadzono w Polsce obowiązkowe szczepienia przeciw krztuścowi, zachorowalność na koklusz spadła ponad 100-krotnie. Co pewien czas jednak wzrasta liczba zakażeń krztuścem, a w 2024 r. osiąga rekordowe wyniki. Oto co każdy rodzic powinien wiedzieć o kokluszu, jego objawach i przebiegu, metodach leczenia i zapobiegania zakażeniom.
Krztusiec, zwany też kokluszem, a potocznie "czarnym kaszlem", to ostra choroba zakaźna dróg oddechowych o podłożu bakteryjnym. Wywołuje ją Gram-ujemna pałeczka tlenowa Bordetella pertussis, która wytwarza toksynę krztuścową. Koklusz przebiega pod postacią przewlekłego zapalenia oskrzeli z ciężkim kaszlem. Toksyna krztuścowa prowadzi do martwicy nabłonka dróg oddechowych, a to z kolei do produkcji gęstego i lepkiego śluzu oraz silnych napadów kaszlu.
Do zarażenia krztuścem (kokluszem) dochodzi drogą kropelkową. Bakterie przedostają się do górnych dróg oddechowych. Pierwsze objawy krztuśca pojawiają się od 5 do 21 dni po kontakcie z chorym, najczęściej po 7-10 dniach. Podobnie jak ospa czy odra, krztusiec jest chorobą wysoce zakaźną, szacuje się, że zakaźność sięga 90 proc. Oznacza to, że na 100 osób, które miałyby kontakt z chorym, tylko 10 nie zarazi się kokluszem.
Koklusz trwa od 6 do 10 tygodni, objawy ustępują po 3-4 miesiącach od zachorowania. Przebieg choroby można podzielić na trzy etapy:
Do typowych objawów krztuśca zaliczamy:
Ponieważ koklusz (krztusiec) jest chorobą bakteryjną, do jego leczenia niezbędna jest antybiotykoterapia. Doraźnie stosuje się również leczenie objawowe: leki przeciwkaszlowe, uspokajające i/lub przeciwwymiotne. Zalecana jest izolacja chorego na koklusz – w zależności od tego, czy zastosowano antybiotyk, może ona trwać do 5 dni (przy działającej antybiotykoterapii) lub do 3 tygodni od pojawienia się napadowego kaszlu (bez antybiotyku).
Niemowlęta oraz chorzy z ciężką postacią krztuśca lub ze współistniejącymi chorobami przewlekłymi mogą wymagać hospitalizacji. W ciężkich przebiegach kokluszu konieczne może okazać się leczenie tlenem, a nawet wentylacja mechaniczna.
Oprócz wysokiej zakaźności i ciężkiego przebiegu choroby, krztusiec może dawać poważne powikłania, szczególnie groźne dla niemowląt poniżej 6. miesiąca życia, ale też osób z przewlekłymi chorobami współistniejącymi.
Koklusz może prowadzić do uszkodzenia płuc, mózgu oraz do niedowładów, a nawet trwałych następstw, takich jak: padaczka, głuchota, niepełnosprawność intelektualna. W przypadku ok. 1 proc. niemowląt może skończyć się śmiercią.
Przechorowanie krztuśca nie daje trwałej odporności, dlatego najlepszym sposobem zapobiegania zakażeniu jest szczepienie. Jednak i ono nie chroni przed zachorowaniem trwale – konieczne są dawki przypominające u dzieci i nastolatków. Także dorośli powinni przyjmować dawki przypominające, optymalnie co ok. 10 lat.
Szczepionka skojarzona przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP) jest podawana już w pierwszych miesiącach życia dziecka. Odporność poszczepienna pojawia się najczęściej po trzeciej dawce szczepionki, w wieku 6 miesięcy.
Szczepionkę przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi zgodnie z kalendarzem szczepień obowiązkowych podaje się w 2., 3.-4., 5.-6. miesiącu życia, następnie między 16. a 18. miesiącem życia. Dawki przypominające szczepionki przeciw krztuścowi dzieci i młodzież otrzymują w 6. i 14. roku życia. Po zaszczepieniu dzieci szczepionką pełnokomórkową okres ochronny trwa ok. 10-12 lat, szczepionką bezkomórkową ok. 5 lat.
Konieczne są dawki przypominające – u dorosłych, zgodnie z komunikatem Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 27 października 2023 r. w sprawie Programu szczepień ochronnych na rok 2024 roku – co 10 lat, u dzieci wg kalendarza szczepień obowiązkowych.
źródła: pzh.gov.pl, gov.pl, diag.pl, mp.pl