Groźny dla dzieci z dysplazją oskrzelowo-płucną również w 2. sezonie zakażeń. Sprawca to wirus RS

Poród przedwczesny to niespodziewane i nagłe przerwanie rozwoju dziecka w bezpiecznym łonie matki. To oznacza, że dziecko, które przychodzi na świat przed terminem, rodzi sięz niedojrzałym układem pokarmowym, nerwowym, sercowo-naczyniowym, oddechowym i odpornościowym. Wcześniak pozbawiony jest wielu mechanizmów obronnych pozwalających ochronić go przed patogenami, z którymi przyjdzie mu się zmierzyć od pierwszych chwil życia.

Brak przeciwciał przekazywanych od matki przez łożysko w 3. trymestrze ciąży, a w szczególności w ostatnich tygodniach ciąży pozbawia wcześniaka ochrony przed infekcjami. Nie w pełni rozwinięty układ oddechowy niesie za sobą wiele konsekwencji – nie zapewnia odpowiedniej wymiany gazowej i wymusza konieczność stosowania różnych form wsparcia oddechowego, co wiąże się często z długotrwałą hospitalizacją na oddziale intensywnej terapii i patologii noworodka.

Te lecznicze procedury ratują życie skrajnie i bardzo niedojrzałych wcześniaków, ale stwarzają ryzyko zakażeń szpitalnych i sprawiają, że dziecko jest bardziej narażone na infekcje, także po wypisie ze szpitala i przebieg tych infekcji jest znacznie cięższy. Dlatego ważnym wyzwaniem dla lekarzy i rodziców jest zabezpieczenie wcześniaków przed groźnymi wirusami i bakteriami, atakującymi układ oddechowy. Szczególnie niebezpieczny jest wirus RS.

Konsekwencje nie w pełni dojrzałego układu oddechowego

Rolą układu oddechowego jest proces wymiany gazowej, a także oczyszczanie powietrza wnikającego przez nos, krtań, tchawicę i oskrzela do płuc. Podstawowymi czynnościowymi strukturami płuc są pęcherzyki płucne otoczone bogatą siecią naczyń krwionośnych. To w nich, których noworodek ma około 50 milionów, dokonuje się wymiana gazowa. Przy wdechu tlen z powietrza atmosferycznego dociera do pęcherzyków płucnych, przechodzi do naczyń krwionośnych i z krwią rozprowadzany jest do wszystkich narządów i komórek ciała. Przy wydechu natomiast wydalany jest dwutlenek węgla docierający z ustrojowych przemian metabolicznych do naczyń krwionośnych oplatających pęcherzyki.

Ważną rolę w stabilizacji pęcherzyków płucnych odgrywa surfaktant, substancja fosfo-lipidowa wyścielająca pęcherzyki płucne od wewnątrz. Jej niedobór jest przyczyną ciężkich zaburzeń oddychania. Pęcherzyki płucne dojrzewają ok. 36. tygodnia ciąży, a więc dzieci, które przychodzą na świat wcześniej, nie mają w pełni wykształconych pęcherzyków płucnych i mają niedostateczną ilość surfaktantu. To oznacza, że powierzchnia niezbędna do oddychania (powierzchnia wymiany gazowej) jest ograniczona, oddychanie jest niewydolne, co prowadzi do niedoboru tlenu i niedotlenienia tkanek.

Liczba pęcherzyków płucnych i ich dojrzewanie jest procesem trwającym nawet do 6. roku życia. Należy więc pamiętać o ochronie dzieci przed wszystkimi szkodliwymi czynnikami zaburzającymi ten stale rozwijający się podstawowy narząd człowieka, jakim są płuca. Do tych czynników należą zanieczyszczenia środowiska, dym tytoniowy, a przede wszystkim infekcje.

Niedojrzałość płuc wynikająca z porodu przedwczesnego może powodować krótko- i długoterminowe objawy i ich powikłania. Wczesne objawy to przede wszystkim zaburzenia oddychania w postaci bezdechów (czasem długotrwałych), nasilonych objawów zaburzeń oddychania (duszności) lub ciężkiej niewydolności oddechowej.  Konsekwencją tych problemów jest "niedotlenienie krwi" (niedobór tlenu, hipoksemia), którego powikłaniem mogą być zaburzenia sercowo-naczyniowe, zahamowanie przyrostu masy ciała i upośledzenia rozwoju mózgu manifestujące się w przyszłości mózgowym porażeniem dziecięcym czy zaburzeniami intelektualnymi.

Dysplazja oskrzelowo-płucna – najczęstsza choroba układu oddechowego u wcześniaków

Nagłe przerwanie rozwoju płuc spowodowane przedwczesna utratą optymalnego środowiska łona mamy sprawia, że po urodzeniu niezbędne jest zastosowanie tlenoterapii i różnych form wsparcia oddechowego, w tym często wentylacji mechanicznej. To może prowadzić do rozwoju dysplazji oskrzelowo-płucnej (BPD), czyli przewlekłej, zapalnej choroby układu oddechowego, którą diagnozuje się w 36. tygodniu wieku postkoncepcyjnego. U dzieci z dysplazją oskrzelowo-płucną stwierdza się trudności w oddychaniu, zwiększoną częstość oddechów, bezdechy, objawy skurczu oskrzeli oraz nawracające zakażenia układu oddechowego.

Nowa definicja dysplazji oskrzelowo-płucnej dzieli ją na lekką (stopień I), umiarkowaną (stopień II) i ciężką (stopień III) w zależności od stosowanej u dziecka terapii oddechowej (nCPAP/respirator) i stężenia podawanego tlenu (w procentach).

• Postać ŁAGODNA – oznacza konieczność stosowania w 36. tygodniu wieku postkoncepcyjnego nCPAP lub kaniul donosowych (nieinwazyjne metody) i tlenu o stężeniu 21% (takiego, jak w powietrzu atmosferycznym)
• Postać UMIARKOWANA – oznacza konieczność stosowania w 36. tygodniu wieku postkoncepcyjnego tlenu o stężeniu <30% przez nCPAP lub kaniule nosowe lub konieczność wentylacji z użyciem respiratora i stężenia tlenu 21%
• Postać CIĘŻKA – mówimy o niej wtedy, gdy jest konieczność stosowania w 36. tygodniu wieku postkoncepcyjnego tlenu o stężeniu powyżej 30% przez nCPAP lub kaniule nosowe lub konieczność stosowania wentylacji z użyciem respiratora o stężeniu tlenu powyżej 21%.

Dlaczego dzieci z dysplazją oskrzelowo-płucną powinny być chronione przed infekcjami w przede wszystkim tym najczęstszymi spowodowanej wirusem RS?

Dzieci z dysplazją oskrzelowo-płucną częściej zapadają na infekcje układu oddechowego, a BPD jest czynnikiem ryzyka ciężkiego przebiegu zakażeń wywołanych przez wirusy oddechowe, w tym wirus RS. Ta zwiększona chorobowość dotyczy zwłaszcza pierwszych dwóch lat życia dziecka. Przebieg zakażeń dolnych dróg oddechowych u dzieci z dysplazją oskrzelowo-płucną jest cięższy, częściej wymagają one nieplanowanych wizyt lekarskich i hospitalizacji.

Nawracające infekcje mogą przyczynić się do dalszego uszkodzenia płuc co dodatkowo zwiększa zapadalność na choroby układu oddechowego. To, dlatego dzieci z dysplazją oskrzelowo-płucną w stopniu umiarkowanym i ciężkim są zabezpieczane przed wirusem RS, również w 2. sezonie zakażeń poprzez zastosowanie biernej immunoprofilaktyki w postaci podawania przeciwciała monoklonalnego (paliwizumab). Wykazano, że podawanie go w sezonie zwiększonej zachorowalności na zakażenia dolnych dróg oddechowych zmniejsza ryzyko ciężkiego przebiegu zakażenia wywołanego RSV. 

Do programu bezpłatnej profilaktyki zakażeń RSV kwalifikowane są dzieci, które w momencie rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły 2. roku życia i mają rozpoznaną dysplazję oskrzelowo-płucną. Program profilaktyki zakażeń wirusem RS jest realizowany w 67 ośrodkach neonatologicznych w Polsce.

Lista ośrodków znajduje się na stronie Fundacji Koalicja dla Wcześniaka: https://www.koalicjadlawczesniaka.pl/edukacja/osrodki-realizujace-program-profilaktyki-zakazen-rsv

PIŚMIENNICTWO: