Głoski dźwięczne i bezdźwięczne - jak nauczyć dziecko je rozróżniać?
Naukę o głoskach dźwięcznych i bezdźwięcznych dzieci zdobywają już od pierwszych klas szkoły podstawowej. Jest ona kontynuowana również na dalszych etapach edukacji. Czym różnią się głoski od litery? Jak odróżnić głoski nosowe od ustnych, a także głoski miękkie od twardych? Czym są głoski, a czym sylaby?
- Głoski dźwięczne i bezdźwięczne – wyjaśniamy, jak je odróżnić i, w jaki sposób sprawdzić, czy głoska jest dźwięczna, czy bezdźwięczna.
- Dzieci mają również problemy z odróżnieniem głosek ustnych i nosowych, a także miękkich i twardych – oto informacje, z którymi powinni się zapoznać.
- Głoski i litery oraz głoski a sylaby – tłumaczymy, czym różni się głoska od litery oraz, jak dzielić wyraz na sylaby.
Głoski a litery – jak je odróżnić?
Całą wiedzę na temat głosek, powinno się zacząć od poruszenia zagadnienia "głoski a litery". Czym głoska różni się od litery?Głoska jest najmniejszym i niepodzielnych dźwiękiem, który słyszymy, litera stanowi znak graficzny, który widzimy. Różnica między głoską a literą jest więc taka, że głoskę słyszymy lub wymawiamy, a literę widzimy lub piszemy.
Co to są głoski?
Głoski są najmniejszymi i niepodzielnymi dźwiękami, które słyszymy bądź wymawiamy. Jak jednak wytłumaczyć dziecku najprościej, czym są głoski? Najlepiej zrobić to na przykładach, jednocześnie wprowadzając młodego ucznia w temat "głoski a litery".Kiedy już zapoznamy dziecko z informacją, że głoski są dźwiękiem, a litery znakiem graficznym, warto jest podać konkretne przykłady. W wielu przypadkach liczba liter w danym wyrazie będzie odpowiadała liczbie głosek, np. w wyrazie „materac” (m-a-t-e-r-a-c – 7 liter, 7 głosek).
Inaczej bywa w wyrazach, gdzie występują, np. dwuznaki. Weźmy na warsztat wyraz "pszczoła" (p-sz-cz-o-ł-a – tak wygląda podział na głoski; p-s-z-c-z-o-ł-a – tak zaś na litery). W tym przypadku mamy więc 8 liter, ale tylko 6 głosek.
Bardzo dobrze jest przeprowadzić z dzieckiem takie ćwiczenie, oddzielając konkretne wyrazy i dzieląc je na głoski oraz litery.
Głoski dźwięczne i bezdźwięczne
Kiedy widzimy, że dziecko swobodnie odróżnia głoski od liter, warto przejść do kolejnego etapu i wprowadzić temat głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych.Bardzo ważną rolę w tym przypadku odgrywają więzadła głosowe. Gdy wymawiamy konkretną głoskę i zauważamy, że więzadła głosowe zsuwają się do siebie i zamykają dostęp powietrza, jednocześnie wprawiając się w ruch, mamy do czynienia z głoskami dźwięcznymi.
Kiedy jednak widzimy lub czujemy, że więzadła są rozsunięte, a powietrze swobodnie przepływa, nie doprowadzając do drgań, powstają głoski bezdźwięczne. Czasami trudno jest zauważyć różnicę między głoskami dźwięcznymi i bezdźwięcznymi, jedynie na podstawie samego sposobu artykulacji. Przygotowaliśmy więc małą ściągę:
Głoski dźwięczne i bezdźwięczne - przykłady
Głoski dźwięczne to: wszystkie samogłoski (a, e, i, o, u, y), a także b, d, dz, dź, dż, g, j, l, ł, m, n, ń, r, w, z, ź, ż.Głoski bezdźwięczne to: c, ć, cz, f, h, k, p, s, ś, sz, t.
Najprostszym testem na sprawdzenie, czy dana głoska jest dźwięczna, czy bezdźwięczna, jest przyłożenie dwóch palców do krtani i dokładnie wymawianie konkretnej głoski. Kiedy będziemy czuć drganie – mamy do czynienia z głoską dźwięczną, a kiedy nie – z bezdźwięczną.
Każda dźwięczna głoska ma też swój bliźniaczy, bezdźwięczny odpowiednik. Łączą się one w następujące pary: b-p, d-t, dz-c, dź-ć, dż-cz, g-k, w-f, z-s, ź-ś, ż-sz. Jak widać zagadnienie, dotyczące głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych wcale nie jest aż tak skomplikowane.
Głoski miękkie i twarde
Głoski dzielimy również na miękkie i twarde. Jest to podział ze względu na położenie środkowej części języka. Głoski miękkie to te, które sprawiają, że w momencie wymawiania język wznosi się ku górze. Do głosek miękkim zaliczamy: ś, ź, ć, dź, ń, j.Z kolei głoski twarde to te, w przypadku których środek języka znajduje się w innym miejscu. Zaliczamy do nich wszystkie pozostałe głoski (p, b, m, f, w, n, t, d, ł, s, z, c, dz, sz, ż, rz, cz, dż, r, k, g, ch, h). Warto wspomnieć także o głoskach zmiękczonych (np. pi, bi, mi). Samogłosek nie zalicza się ani do miękkim, ani do twardych.
Głoski ustne i głoski nosowe
Ze względu na położenie podniebienia miękkiego, wyróżnia się głoski ustne i głoski nosowe. Jeśli czujemy, że powietrze, przy wymawianiu głoski wydostaje się z ust, mamy do czynienia z głoską ustną. Jeśli zaś powietrze wydostaje się przez usta i nos – jest to głoska nosowa.Do głosek nosowych zalicza się: ą, ę, m, mi, n, ńp, b, m, f, w, n, t, d, ł, s, z, c, dz, sz, ż, rz, cz, dż, r, k, g, ch, he. Reszta głosek to głoski ustne. Jeśli dziecku trudno jest odróżnić głoski ustne od nosowych, warto jest wykonać proste ćwiczenie. Zatykamy nos i próbujemy wymówić poszczególne głoski. Od razu czuć, że głoski nosowe bardzo trudno wymawia się z zatkniętym nosem.
Głoski i sylaby
Kiedy opanuje się już wiedzę, dotyczącą głosek, można przejść do tematu "głoski i sylaby". Czym są sylaby i w jaki sposób dzielić wyraz na sylaby? Sylaba to część wyrazu, która składa się z grupy głosek i zawiera przynajmniej jedną samogłoskę. Niekiedy w sylabie znajduje się tylko samogłoska.Oto podział na sylaby przykładowych wyrazów: "ma-ma" (2), "hu-laj-no-ga" (4), "ka-ka-o" (3). Przy nauce oddzielania od siebie sylab, warto pamiętać, że nie dzieli się wyrazów jednosylabowych, a także zawsze rozdziela się te same litery, które znajdują się koło siebie (np. "wan-na"). Na początku nauka oddzielania od siebie sylab, może wydawać się dla dziecka trudna, warto jednak ćwiczyć tę umiejętność, a z czasem będzie coraz lepiej.
Może cię zainteresować także: Dziecko myli litery, gubi sylaby i niechętnie czyta? Sprawdź, jak rozpoznać dysleksję