Wychodzisz z rodziną na spacer, idziesz do kościoła, a być może nawet nie wychodzisz z domu i mimo słonecznej pogody, nie zostaje na tobie ani jedna sucha nitka? To pewnie znak, że jest śmigus-dyngus. Co roku lany poniedziałek ma inną datę, gdyż jest to święto ruchome. Ma swoje zwyczaje i tradycje. Warto wiedzieć, by się nie obrażać, gdy ktoś nas ochlapie wodą. Stary zwyczaj śmigusa-dyngusa mówi, że może nas to słono kosztować.
Śmigus-dyngus wypada w drugi dzień Wielkanocy – najważniejszego święta katolickiego w Polsce. W dzień ten obchodzi się tradycyjnie lany poniedziałek, czyli zachodniosłowiański zwyczaj polewania się wodą. W 2024 roku śmigus-dyngus jest 1 kwietnia, czyli tego samego dnia, co świecki dzień żartów: prima aprilis.
Śmigus-dyngus, zwany też inaczej świętem lejka, to zwyczaj, który uwielbiają dzieci. Wtedy dla żartów zarówno dorośli, jak i najmłodsi polewają się wodą. Niektórzy zamiast wody wybierają perfumy. W zależności od regionu Polski w Poniedziałek Wielkanocny spotyka się różne zwyczaje, ale zasada jest taka, że śmigus-dyngus obchodzony jest na wesoło:
Uważa się, że ochlapana wodą w Poniedziałek Wielkanocny panna wkrótce wyjdzie za mąż. Z kolei jeżeli singielka obrazi się, że ktoś zmoczył ją wodą, długo nie znajdzie męża i nie założy rodziny. Dawniej na wsiach praktykowano taki zwyczaj w śmigusa-dyngusa, że mężczyzna wręczał kobiecie pisankę. To oznaczało, że obdarowana mu się podoba. Śmigus-dyngus był zatem doskonałą okazją do wyrażenia swoich sympatii.
Co ciekawe, śmigus i dyngus kiedyś były oddzielne. W ramach śmigusa smagano dziewczęta po łydkach witkami wierzby lub brzozy: – Tym właśnie okładano dziewczęce nogi i miało to ten sam cel, co ma oblewanie wodą – mówiła w Radiu Opole Elżbieta Oficjalska, etnografka z Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu. – Chodziło o pobudzenie przyrody, żeby się obudziła i zaczęła wydawać plony. Oblewano i smagano tylko panny na wydaniu, młode dziewczyny w rozkwicie.
Słowa śmigus-dyngus wydają się ewidentnym zapożyczeniem z innego języka. Co dokładnie znaczy śmigus-dyngus? Teorii pochodzenia tych słów jest kilka i żadna z nich nie jest jednoznaczna. Najczęściej uważa się, iż "śmigus" pochodzi od niemieckiego Schmackostern, czyli wielkanocnego smagania, a "dyngus" również od niemieckiego dünguuss, czyli chlust wody.
Poza zwyczajami i tradycjami śmigus-dyngus ma również swoją symbolikę. Chlapanie się wodą nawiązuje do radości z powodu odejścia zimy i nadejścia wiosny oraz budzącej się do życia przyrody, która zaczyna się zmieniać wtedy, kiedy jest lany poniedziałek.
Bardziej religijna chrześcijańska symbolika lanego poniedziałku odnosi się do pamiątki rozpędzania tłumów, które gromadziły się w Poniedziałek Wielkanocny, by rozmawiać o Zmartwychwstaniu Chrystusa. Dawniej rolnicy wychodzili w lany poniedziałek skrapiać pola wodą święconą dla obfitości zbiorów.
Poniedziałek Wielkanocny jest dniem wolnym od pracy. To drugi dzień świąt wielkanocnych, a więc w lany poniedziałek sklepy są zamknięte. Poniedziałek Wielkanocny nie jest świętem nakazanym. To oznacza, że w drugi dzień świąt Wielkanocy nie trzeba iść do kościoła. Jednak z racji tego, że jest to najważniejsze święto katolickie, kapłani zachęcają do udziału w mszy także w Poniedziałek Wielkanocny.
Poniedziałek Wielkanocny to święto ruchome – wypada w okresie od 23 marca do 26 kwietnia. W 2022 roku śmigus-dyngus wypadał 18 kwietnia. Lany poniedziałek w 2023 roku obchodzono 10 kwietnia. Natomiast śmigus-dyngus w 2025 roku wypadnie znacznie później – 21 kwietnia.