Wirus RS – dlaczego jest groźny dla wcześniaków i dlaczego warto zabezpieczać przed nim dzieci?

Co to jest wirus RSV?

RS, czyli wirus syncytialny nabłonka oddechowego (Respiratory Syncytial Virus, RSV), to wirus wywołujący zakażenia górnych i dolnych dróg oddechowych u człowieka. Jego nazwa pochodzi od sposobu, w jaki wirus namnaża się w komórkach układu oddechowego: uszkodzone przez wirus komórki nabłonka dróg oddechowych powiększają się i łączą z sąsiednimi komórkami. Te duże komórki są nazywane syncytiami.

Według szacunków Instytutu Pomiarów Medycznych i Narodowego Centrum Statystyk Zdrowotnych (Institute Health Metric, National Center for Health Statistic) wirus RS powoduje na świecie 32 miliony zakażeń, 3,2 miliony hospitalizacji i około 160 tysięcy zgonów rocznie1. U dzieci poniżej 5 roku życia odpowiednio występuje 3,6 milionów zachorowań i ponad 26 tysięcy zgonów rocznie1. Zachorowania wywoływane tym wirusem występują na całym świecie, w Polsce szczyt zakażeń RSV przypada na czas od listopada do kwietnia.

W ostatnich dwóch latach w Europie, a także w Polsce obserwuje się zmianę sezonowości i wcześniejsze występowanie zakażeń (wrzesień, październik). Zakażenie RSV jest jedną z głównych przyczyn śmierci niemowląt na całym świecie, ustępując jedynie malarii.

Zakażenie RSV: niemowlęta w grupie ryzyka

Na infekcje o etiologii RSV są narażone już najmłodsze dzieci: ponad połowa wszystkich urodzonych choruje w 1. roku życia, a przed ukończeniem 2. roku życia wszystkie chorują przynajmniej raz. Wirus RS jest przyczyną 50% przypadków zapaleń płuc i 90% zapaleń oskrzelików2. Zakażenie RSV jest główną przyczyną infekcji dolnych dróg oddechowych, zwłaszcza u niemowląt z grup wysokiego ryzyka.

Czynniki ryzyka zakażenia wirusem RS u niemowląt3:

• wcześniactwo i mała urodzeniowa masa ciała
• dysplazja oskrzelowo-płucna (BPD)
• wrodzona choroba serca (CHD)
• zaburzenia nerwowo-mięśniowe
• niedobór odporności
• zespół Downa
• mała masa urodzeniowa
• karmienie mieszanką
• liczne rodzeństwo
• niski standard społeczno-ekonomiczny rodziny
• choroby współistniejące, takie jak: dysplazja oskrzelowo płucna, wrodzone wady serca
• bierne palenie (składniki dymu tytoniowego)
• rodzinny wywiad w kierunku atopii lub astmy
• płeć męska
• wiek poniżej 6. miesięcy w sezonie zachorowań na RSV.

Jak można zakazić się wirusem RS?

Zakażenie wirusem RS następuje drogą kropelkową lub kontaktową od chorej osoby (rodzeństwo, rodzice, dziadkowie). Do zakażenia może dojść także poprzez dotknięcie przedmiotów lub ciała skażonych kropelkami śliny, śluzu czy wymiocin, dlatego tak ważne jest mycie rąk po kontakcie z chorą osobą2. Wirus może dostać się do organizmu przez drogi oddechowe (nos, gardło) i przez oczy.

Wirus RS w odpowiednich warunkach (w temperaturze pokojowej i przy dużej wilgotności) może przetrwać do 30 godzin na skórze i na gładkich powierzchniach, a na odzieży czy innych porowatych powierzchniach do godziny. Średni okres wylęgania zakażenia wirusem RS u noworodków i dzieci wynosi 4-5 dni2.

Chory zakaża jeszcze przed wystąpieniem objawów aż do wytworzenia przeciwciał, a małe dzieci z niedojrzałym układem odpornościowym mogą zarażać nawet do 4 tygodni.

Wirus RS u wcześniaków

Najwięcej zakażeń RS jest wśród dzieci w wieku od 2 do 6 miesięcy. 10-krotnie częściej zakażają się wcześniaki urodzone przed 32 tygodniem ciąży. 

Zakażenie RSV u wcześniaków przebiega wyjątkowo ciężko ze względu na ich niedojrzały układ oddechowy i odpornościowy. Dzieci te potrzebują zazwyczaj hospitalizacji na oddziale intensywnej terapii, nierzadko trwającej kilka tygodni. U dzieci w tej grupie zakażenie wirusem RS może prowadzić do zagrażających życiu infekcji dolnych dróg oddechowych, z zapaleniem płuc i oskrzelików włącznie.

Zakażenie RS u dzieci – objawy

Początkowo zakażenie RS u dzieci przypomina lekką infekcję z4:

• katarem
• kaszlem
• chrypką
• zapaleniem krtani
• stanem podgorączkowym (zwłaszcza w pierwszych 2-4 dniach)

Wirus RS może jednak prowadzić do ciężkich infekcji dolnych dróg oddechowych, w tym zapalenia płuc i oskrzelików. Niepokoić powinny następujące objawy:

• duszności
• przyspieszenie oddechów
• zaciąganie przestrzeni  międzyżebrowych podczas oddychania
• świszczący oddech.

Powikłania po RSV

RSV może prowadzić do zapalenia  oskrzelików lub zapalenia płuc. Ok. 50 proc. dzieci hospitalizowanych z powodu zapalenia oskrzelików i 25 proc. tych z zapaleniem płuc jest zakażonych wirusem RS2.

U wcześniaków i niemowląt z BPD ciężka choroba dolnych dróg oddechowych wywołana przez wirus RS jest przyczyną zahamowania lub nawet regresu procesu stopniowej poprawy funkcji płuc. Badania wykazały, że ok. połowa dzieci, która przejdzie zakażenie RSV w niemowlęctwie, będzie cierpiała na nawroty świszczącego oddechu przez część dzieciństwa5. Infekcja RSV u tych dzieci istotnie zwiększa bowiem ryzyko powikłań w postaci nadreaktywności oskrzeli i astmy. Objawy świszczącego oddechu po infekcji wywołanej w niemowlęctwie przez wirus RS maleją w szkole podstawowej.

Co się dzieje w drogach oddechowych podczas zakażenia RS?

Podczas zakażania wirusem RSV tworzą się syncytia, czyli duże komórki, które w formie wydzieliny "zatykają" światło dróg oddechowych, sprawiając, że infekcja RSV jest niebezpieczna dla małych dzieci, szczególnie zaś dla wcześniaków.

U dzieci w wydzielinie górnych dróg oddechowych jest znacznie wyższy poziom wirusa niż u osób dorosłych. Co więcej, zaburzenia w funkcjonowaniu układu odpornościowego mogą prowadzić do rozprzestrzenienia się RSV na inne narządy, w tym: wątrobę, nerki czy mięsień sercowy.

Profilaktyka zakażeń wirusem RS

Dla wcześniaków profilaktyka przed wirusem RS to konieczność. Przypomnijmy, że zakażenie RSV u starszych dzieci i dorosłych może skończyć się katarem czy niegroźną infekcją górnych dróg oddechowych. Donoszone noworodki zakażone wirusem RS trafiają do szpitala, ale po kilku dniach hospitalizacji w większości przypadków ich stan się poprawia. W przypadku najmłodszych wcześniaków zakażenie wirusem RS jest śmiertelnie niebezpieczne, a hospitalizacja, przeważnie na oddziale intensywnej terapii trwa długo.

Program profilaktyki zakażeń wirusem RS

Lekowy program profilaktyki zakażeń RSV w Polsce dostępny jest dla dzieci z grup ryzyka. Do leczenia paliwizumabem kwalifikowane są dzieci, które6:

• w momencie rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły pierwszego roku życia i urodziły się w wieku ciążowym ≤ 28 tygodni,
• w momencie rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły drugiego roku życia – pacjenci z dysplazją oskrzelowo-płucną,
• w momencie rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły drugiego roku życia – pacjenci z hemodynamicznie istotną wadą serca z:

– jawną niewydolnością serca, utrzymującą się pomimo leczenia farmakologicznego

lub

– umiarkowanym lub ciężkim wtórnym nadciśnieniem płucnym

lub

– siniczymi wadami serca, z przezskórnym utlenowaniem krwi tętniczej utrzymującej się 90%,

• w momencie rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły szóstego miesiąca życia i spełniają kryterium:

– wiek ciążowy 29 - 32 tygodni

lub

– wiek ciążowy ≤ 35 tygodni oraz mała masa urodzeniowa równa lub poniżej 1500 g.

Bibliografia: