Czym jest dysleksja rozwojowa i jak można pomóc dziecku, u którego się ona pojawi?
Wielu rodziców z niepokojem przygląda się swoim dzieciom, podejrzewając, że coś może być nie tak. Najczęściej efektem takich rozważań jest pójście z dzieckiem do specjalisty. Kiedy pada diagnoza – dysleksja rozwojowa, wielu rodziców i opiekunów czuje niepokój, nie wiedząc, co teraz należy zrobić. Czym jest dysleksja rozwojowa i jak można pomóc dziecku, u którego się pojawi?
O tej dysfunkcji zaczęto mówić w Polsce dopiero w latach 70. XX wieku, a pierwszą definicję dysleksji sformułowano na Światowej Konferencji Neurologów w 1968 roku w USA. Brzmiała ona tak: „zaburzenie, które przejawia się niemożnością opanowania umiejętności czytania i pisania mimo dobrej inteligencji i dobrych warunków środowiskowych”.
Czym jest dysleksja rozwojowa?
Polskie Towarzystwo Dysleksji wyjaśnia, że dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci, których rozwój umysłowy jest prawidłowy. Czym więc problemy są spowodowane? Zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych, motorycznych, ale i ich integracji oraz uwarunkowanymi nieprawidłowościami w funkcjonowaniu układu nerwowego.Czytaj także: Tor przeszkód i kolczyki z... makaronu. 31 pomysłów na twórcze zabawy w domu dla 3-latka
Najczęściej używamy terminu „dysleksja rozwojowa” dla określenia syndromu specyficznych trudności w uczeniu się czytania oraz pisania. Dysleksja to trudności w czytaniu, dysortografia to trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym robienie błędów ortograficznych), a dysgrafia to niski poziom graficzny pisma. Dyskalkulia to zaś problem z liczeniem.
Jakie są typy dysleksji?
Oprócz tego podziału wyróżniamy jeszcze kilka jej rodzajów. Wśród nich dysleksję typu wzrokowego. Ta dysleksja związana jest z zaburzeniami percepcji i pamięci wzrokowej oraz zaburzeniami koordynacji wzrokowo-ruchowej i wzrokowo-przestrzennej. Dziecko, które cierpi na taką dysleksję, może mieć np. problem z przepisywaniem, pisaniem z pamięci, ze słuchu, ale i z zapamiętywaniem kształtu liter. Może też opuszczać litery, fragmenty wyrazów, nie stawiać znaków interpunkcyjnych. Objawy mogą też dotyczyć czytania. Wtedy dziecko ma problem ze zrozumieniem tekstu, zgaduje słowa, nie jest w stanie nie gubić się w tekście itd.Kolejnym rodzajem jest dysleksja typu słuchowego. W tym wypadku ma to związek z zaburzeniami percepcji i pamięci słuchowej. Dziecko ma problem z pisaniem ze słuchu, nie widzi różnicy pomiędzy literą „i” oraz „j”, w głoskach szumiących (sz, cz, ż, dż), ale i tymi syczącymi (s, c, z, dz). Kiedy dziecko musi czytać na głos, ma problem z syntezą dźwięków, zniekształca słowa, zgaduje je.
Następnym typem dysleksji jest dysleksja integracyjna, czyli taka, gdzie nie stwierdzono deficytów w obrębie poszczególnych funkcji, ale za to zaburzona jest ich koordynacja. Jak to się objawia? Dzieci mają brzydkie pismo, litery są krzywe, często jakby nie były dokończone, nie trzymają się w linii. Potem dziecko ma problem z odczytaniem tego, co samo napisało. Problem dotyka również samego sposobu pisania. Na przykład dziecko zbyt mocno (lub zbyt słabo) dociska długopis czy ołówek. Skutkuje to niestarannym prowadzeniem notatek w zeszytach.
Ostatni typ to dysleksja typu mieszanego. Ma ona związek z zaburzeniem percepcji i pamięci słuchowej, percepcji i pamięci wzrokowej, pamięci wzrokowo-słuchowej oraz wyobraźni przestrzennej.
Skąd bierze się dysleksja rozwojowa?
Uwarunkowania wspomnianych zaburzeń są wielorakie. Mówi się o dziedziczności, zmianach anatomicznych oraz zaburzeniach fizjologicznych układu nerwowego (np. w ciąży lub porodu, który miał nieprawidłowy przebieg), ale także o zaniedbaniach środowiskowych, braku szybkiej interwencji, który tylko pogłębia zaburzenia oraz trudności dziecka, z jakimi się mierzy.Przyczyną dysleksji mogą być więc m.in. nieprawidłowy przebieg ciąży, nieprawidłowy przebieg lub przedwczesny poród, mała urodzeniowa masa ciała, zamartwica, opóźniony rozwój psychoruchowy i mowy, zaburzenia procesu lateralizacji (asymetria czynnościowa prawej i lewej strony ciała), występowanie specyficznych zaburzeń w uczeniu się w rodzinie (jeśli w rodzinie występowały tego typu zaburzenia, to istnieje większe prawdopodobieństwo jego wystąpienia u dziecka).
Jak często występuje dysleksja?
Mówi się, wskazując na wyniki badań przedstawianych w literaturze europejskiej, że dzieci z dysleksją rozwojową stanowią ok. 10-15 proc. uczniów, a 4 proc. z nich to przypadki bardzo nasilonych trudności, które mogą zostać nazywane głęboką dysleksją. W Polsce takich przypadków jest ok. 9-10 procent.Jakie są objawy dysleksji rozwojowej?
Trudności w czytaniu i pisaniu mogą zostać zauważone dopiero na etapie wczesnoszkolnym, ale już w czasie przedszkolnym można zauważyć takie objawy, które mogą mieć związek z dziećmi z tzw. ryzyka dysleksji.Jakie to objawy? Przede wszystkim opóźniony rozwój mowy, mała sprawność ruchów podczas zabaw, ale i podczas rysowania, brzydkie pismo, wadliwa wymowa, błędy gramatyczne, trudności w układaniu puzzli i innych układanek, ale i z odtwarzaniem wzorów graficznych.
Oprócz tego tym, co wskazuje na problemy, może być trudność w czytaniu pomimo braku zaniedbania środowiskowego oraz pomimo dobrej inteligencji oraz trudności w pisaniu, objawiające się m.in. pismem zwierciadlanym, myleniem liter, które są do siebie podobne (np. p, b, d, g), opuszczanie liter, błędy ortograficzne mimo znajomości zasad ortografii. Do tego na przykład oburęczność, mylenie lewej i prawej ręki.
Dysleksja – jest diagnoza, ale co dalej?
Przede wszystkim nie można wpadać w panikę, a zacząć działać. Najlepiej od znalezienia specjalisty, który pokaże nam w jaki sposób można pomóc dziecku. Natomiast dziecku, czyli najważniejszej osobie w całym „zamieszaniu”, które właśnie dowiedziało się, że ma dysleksję, powiedzieć, na czym polega problem.Czy można zapobiec dysleksji rozwojowej?
Zapobiec jest trudno, ponieważ dzieci, które cierpią na dysleksję rozwojową to zwykle te, które urodziły się w wyniku nieprawidłowej ciąży, porodu, ale też te wykazując deficyty rozwoju niektórych funkcji psychoruchowych. W literaturze naukowej mówi się, że to dzieci szczególnego „ryzyka dysleksji”. Można więc w pewien sposób poprawić sytuację takich dzieci, obejmując je opieką specjalisty od razu, kiedy tylko zauważamy, że dziecko napotyka trudności.Pamiętajmy, że mierząca się z dysleksją rozwojową osoba, bardzo chciałaby poprawnie pisać czy czytać, ale nie może, bo pewne dysfunkcje mu na to nie pozwalają. Nie bądźmy wobec dziecka zbyt surowi i krytyczni, nie karzmy go za to, jaki jest. Bądźmy za to wspierający oraz delikatni, by dziecko z biegiem czasu usprawniało swoje funkcjonowanie, a nie blokowało się ze stresu i obawy przed naszą oceną.
Jak można pracować z dzieckiem z dysleksją?
Jak wiadomo, nie jesteśmy w stanie zmienić uwarunkowań tego zaburzenia, ale możemy pracować z dzieckiem, by zmniejszać deficyty oraz poprawić jego codzienne funkcjonowanie.Czytaj także: Bezpieczna przestrzeń i wspaniała zabawa. Namiot w pokoju zachwyci malucha w każdym wieku
Rodzice czy opiekunowie dziecka z dysleksją rozwojową muszą przygotować się na sporo pracy, która nie zawsze będzie łatwa i przyjemna. Z każdym dzieckiem te działania muszą być wypracowywane indywidualnie. Trzeba wspomagać dziecko, chwalić za sukcesy i dopingować w działaniu. Nie można mówić z góry: jesteś dyslektykiem, więc na pewno nie dasz sobie rady. Trzeba zaakceptować to, że problemy mogą się zdarzać. W pracy z dzieckiem istotna jest regularność. Trzeba ćwiczyć codziennie, przypilnować tego, jak prowadzone są zeszyty. Dziecko słabo czyta? Może słuchać audiobooków, tak, by być na bieżąco z programem swojej klasy, a ułatwiać sobie przyswajanie treści. Może też słuchać po cichu, na głos, by się oswajać z czytaniem. Jeśli zaś dziecko ma problem z niewyraźnym pisaniem, powinno używać ołówka i gumki, by poprawiać to, co napisało.
Co można robić, by zachęcić dziecko do pracy? Pomocne będzie układanie puzzli, uprawianie sportu, ale i zabawy językowe.
Jakie ćwiczenia wykorzystywać w pracy z dzieckiem z dysleksją?
Podczas pracy z dzieckiem można wykorzystać następujące ćwiczenia:- składanie obrazka z części układanie klocków
- układanie mozaiki geometrycznej
- układanie wzorów geometrycznych z pamięci
- liczenie elementów nałożonych na siebie
- znajdowanie na obrazku ukrytego elementu
- znajdowanie wzoru
- wskazywanie różnic między obrazkami
- wyszukiwanie dwóch identycznych elementów
- zliczanie na obrazku elementów tego samego rodzaju
- grupowanie figur należących do tej samej kategorii
- grupowanie figur posiadających wspólną cechę
- śledzenie biegu linii łączącej figury
- gra w bierki
- wskazywanie elementów, z których ułożony jest wzór
- zapamiętywanie układu obrazków, liter, cyfr i odtworzenie go z pamięci
Co jeszcze może pomóc w pracy z dzieckiem z dysleksją rozwojową?
Wśród ćwiczeń, które usprawniają analizator wzrokowy wyróżnia się m.in. grę w scrabble, czytanie tekstu napisanego różnym fontem, usuwanie ze zdania wyrazów, które są niepotrzebne, znajdowanie różnic w obrazkach lub słowach, dobieranie par identycznych obrazków (gry w memorki), porządkowanie historyjek obrazkowych, układanie puzzli, różnicowanie figur pod względem ich koloru, kształtu, łączenie kropek, rysowanie z pamięci, pisanie ze słuchu (także dyktando), gra w domino, wyszukiwanie w tekście tej samej litery lub wyrazów. Ćwiczenia, które usprawniają analizator słuchowy to m.in. zabawa w głuchy telefon, wymyślanie słów, które kończą się na literę/sylabę słowa poprzedniego, podział zdania na wyrazy, liczenie słów lub liter w zdaniu,
Aby ćwiczyć czytanie ze zrozumieniem można nadawać tytułu akapitom, które się przeczytało, rozwiązywać rebusy, tworzyć pytania do przeczytanego tekstu, a wśród tych, które ćwiczą ortografię są m.in. praca ze słownikiem ortograficznym, rozwiązywanie ćwiczeń czy krzyżówek z ortografią w tle, tworzenie słów pokrewnych z wymianą litery, np. „morze – morski” albo „góra – górski”. Można też założyć zeszyt, w którym dziecko będzie pisać słowa, które sprawiają mu trudność.
Dysleksja rozwojowa - praca pod okiem specjalisty
Bardzo ważne jest też to, by praca z dzieckiem odbywała się pod okiem specjalisty, który będzie służył radą i wiedzą. Na rynku jest też wiele książek i publikacji, ale i programów komputerowych, które mogą być pomocne w pracy z dzieckiem. Istotne jest, by wszystko to, z czego korzystamy, miało pozytywną opinię Polskiego Towarzystwa Dysleksji.Praca terapeutyczna może polegać na oddziaływaniu pedagogicznym, którego celem jest umożliwienie dziecku opanowania umiejętności czytania i pisania oraz sprawnego kontynuowania nauki szkolnej. A także na oddziaływaniu psychoterapeutycznym, które wspomaga dziecko w zrozumieniu problemu, z którym się mierzy, motywowaniem go do pracy nad przezwyciężaniem jego zaburzeń. Ale, co ważne, i na eliminowaniu stresu wynikającego z posiadania dysleksji rozwojowej i zapobieganiem kolejnym problemom, jak lęk szkolny czy niska samoocena albo niechęć do jakiejkolwiek nauki.
Dysleksja a podejście do egzaminów
Uczniowie, którzy cierpią na dysleksję rozwojową mogą mieć pewnego rodzaju ułatwienie na egzaminach, np. na egzaminie ósmoklasisty czy na maturze. Jeśli chce się skorzystać z takiej pomocy należy przedstawić zaświadczenie z poradni specjalistycznej, które wskazuje na problem (dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia). Takie zaświadczenie przekłada się w odpowiednim terminie dyrektorowi szkoły. Później dyrektor informuje rodziców lub opiekunów o tym, w jaki sposób dostosowane zostaną warunki lub formy przeprowadzenia egzaminu, mając na uwadze potrzeby edukacyjne i możliwości psychofizyczne ucznia.