Czasowniki dokonane i niedokonane, czyli aspekty czasownika. Ćwiczenia i przykłady
W języku polskim czasowniki dzielą się na dokonane i niedokonane. Dokonane odpowiadają na pytanie: co robić? Niedokonane zaś: co zrobić? Sprawdź przykłady czasowników niedokonanych i dokonanych oraz wykonaj ćwiczenia.
- Czasowniki dokonane i niedokonane to aspekty czasowników w języku polskim.
- Czasowniki dokonane określają czynności i stany zakończone lub które będą zakończone, zaś czasowniki niedokonane określają czynności i stany, które trwają, trwały lub będą trwały.
- Aspekt dokonany i niedokonany czasownika: przykłady, ćwiczenia.
Czasowniki w języku polskim występują w dwóch aspektach: dokonanym i niedokonanym. Aspekt informuje, czy czynność została wykonana i zakończona, czy nadal trwa. W czasie przyszłym aspekt określa, czy podmiot będzie miał zamiar dokończyć daną czynność, czy tylko zacząć.
Czasowniki niedokonane
Czasowniki niedokonane to te, które określają czynności i stany, które nadal trwają, trwały lub będą trwały i nie zostały ani nie zostaną zakończone, czyli: malowałem, maluję, będę malowała, sprzątałem, sprzątam, będę sprzątała.
Ponadto, czasowniki niedokonane określają czynności stanowiące tło dla innych wydarzeń (wyrażanych czasownikami dokonanymi), np. leżałem na kanapie, gdy ktoś zapukał do drzwi.
Czynności równoczesne, np. będę leżeć na kanapie, gdy ty będziesz gotować obiad.
Czynności duratywne, trwające przez pewien czas, np. płakał, będzie grał. Ruch bez określonego celu, np. biegam.
Czynności wielokrotne (iteratywne), np. dopisywać, będziemy wychodziły do kina co tydzień; czynności nierezultatywne, jedynie skierowane w stronę jakiegoś celu (niekoniecznie zmierzające do jego osiągnięcia), np.: będę pisała wypracowanie oraz stany ciągłe, np. będę siedzieć.
Czasowniki dokonane
Czasowniki dokonane określają czynności, stany, które zostały zakończone, czyli: pomalowałem, pomaluję, posprzątałem, posprzątam. Za Wikipedią: "Czasowniki dokonane mogą oznaczać: stany lub czynności, które zakończyły się (choćby przed sekundą) lub które będą zakończone, o nieistotnym przebiegu, krótkotrwałe lub traktowane przez mówiącego jako całość, np. krzyknął, drgnie.
Czynności jednorazowe, np. dopisać, wyjdziemy; czynności, których cel został lub zostanie osiągnięty, łatwo lub z trudnością, np. przeczytałem, doczytała się.
Przyczyny określonego stanu, np. pokochała (a więc kocha), zrozumiesz (a więc będziesz już rozumieć), poznamy (zatem będziemy znać).
Początek czynności lub stanu, np. wstanę, zaczerwienił się. Koniec czynności lub stanu, np. dośpiewaj. Czynności wykonywane w wielu miejscach, na wielu przedmiotach lub przez wiele podmiotów w tym samym czasie, np. powynosił, popękają, poucinać. Czynności lub stany, które trwały lub będą trwać przez pewien czas, np. postoję, pobył.”
Czasowniki dokonane i niedokonane: na jakie pytanie odpowiadają
Jak łatwo zauważyć, w języku polskim czasowniki tworzą pary aspektowe, w których jeden czasownik jest dokonany, a drugi niedokonany.
"Czysta para aspektowa to taka para czasowników, między którymi jedyną różnicą znaczenia jest różnica aspektu. Przykładami mogą być takie pary jak skakać – skoczyć, czytać – przeczytać. Jedyną różnicą między znaczeniem czasownika skakać a znaczeniem czasownika skoczyć jest to, że pierwszy z nich jest niedokonany, a drugi dokonany” - czytamy na Wikipedii.
Czasowniki niedokonane odpowiadają na pytanie: co robić? Czasowniki dokonane odpowiadają na pytanie: co zrobić?
Czasowniki niedokonane: CO ROBIĆ?
Czytać, pić, jeść, jechać, dzwonić, spać, malować, sprzątać, odkurzać, spotykać, dawać, oglądać, widzieć, mówić, brać itd.
Czasowniki dokonane: CO ZROBIĆ?
Przeczytać, wypić, zjeść, pojechać, zadzwonić, wyspać, pomalować, odkurzyć, spotkać, dać, obejrzeć, zobaczyć, powiedzieć, wziąć itd.
Jak widać, czasowniki w parach aspektowych mogą się od siebie znacznie różnić – czasownik w aspekcie dokonanym może brzmieć zupełnie inaczej niż w aspekcie niedokonanym.
Czasowniki dokonane i niedokonane - tworzenie
Czasowniki dokonane tworzymy od niedokonanych, dodając przedrostki do aspektu niedokonanego: wy-, z/s-, po-, za-, u-, na-, prze-, np. –pić – wypić, jeść – zjeść, jechać – pojechać, kupić-zakupić, tulić-utulić.Czasowniki niedokonane najczęściej mają zakończenia -ać, -ować, -awa, a czasowniki dokonane – -ić/yć, -ać, -nąć, np. wkupować – kupić, sprzątać – sprzątnąć. Wówczas zachodzą zmiany w temacie (każda forma fleksyjna ma temat i końcówkę, temat pozostaje niezmienny), np. otwierać – otworzyć, dawać – dać, spotykać się – spotkać się, wracać – wrócić.
Zdarza się też, że czasami czasownik niedokonany ma zupełnie inny temat niż aspekt dokonany: np. brać – wziąć, oglądać – obejrzeć, mówić – powiedzieć, widzieć - zobaczyć.
Nie każdy czasownik występuje w aspekcie dokonanym. Przykładami czasowników, które występują tylko w aspekcie niedokonanym to: móc, musieć, wiedzieć, pracować, studiować, siedzieć, stać.
To, co odróżnia czasowniki niedokonane od dokonanych to również czasy, w których występują. Czasowniki niedokonane występują we wszystkich trzech czasach: teraźniejszym, przeszłym i przyszłym, a czasowniki dokonane mają tylko czas przeszły i przyszły.
Czasowniki niedokonane – przykłady
płynęłam, skakał, chodził, oglądała, graliśmy, gasił, palił, latałem, ruszałem, pisałem, malować, brać, klęczeć, wyjmować, zmywać, zamawiać, patrzeć, rysować, czytać, poznawać, jechać, skakać, myśleć, ściągać, jechać, jeść, szyć, układać, odrabiać, uczyć się, wracać itd.
Czasowniki dokonane – przykłady
popłynąłem, skoczył, poszedł, obejrzała, zagraliśmy, zgasił, spalił, ruszyłem, napisałem, namalować, wziąć, klęknąć, wyjąć, pozmywać, zamówić, popatrzeć, narysować, przeczytać, poznać, dojechać, skoczyć, pomyśleć, ściągnąć, dojechać, zjeść, uszyć, ułożyć, odrobić, nauczyć się, wrócić itd.
Czasowniki dokonane i niedokonane: przykłady w zdaniach
Tata sprzątał samochód. (aspekt niedokonany)
Tata posprzątał samochód. (aspekt dokonany)
Mama odkurzała salon. (aspekt niedokonany)
Mama odkurzyła salon. (aspekt dokonany)
Tata gotował obiad. (aspekt niedokonany)
Tata ugotował obiad. (aspekt dokonany)
Mama brała kąpiel. (aspekt niedokonany)
Mama wzięła kąpiel (aspekt dokonany)
Tata oglądał mecz. (aspekt niedokonany)
Tata obejrzał mecz. (aspekt dokonany)
Ala jadła obiad. (aspekt niedokonany)
Ala zjadła obiad. (aspekt dokonany)
Bartek malował ściany. (aspekt niedokonany)
Bartek pomalował ściany. (aspekt dokonany)
Ala czytała książkę. (aspekt niedokonany)
Ala przeczytała książkę. (aspekt dokonany)
Bartek dokuczał Ali. (aspekt niedokonany)
Bartek dokuczył Ali. (aspekt dokonany)
Ala skarżyła mamie. (aspekt niedokonany)
Ala naskarżyła mamie. (aspekt dokonany)
Bartek przepraszał Alę. (aspekt niedokonany)
Bartek przeprosił Alę. (aspekt dokonany)
Ala strzelała fochy. (aspekt niedokonany)
Ala strzeliła focha. (aspekt dokonany)
Bartek i Ala śmiali się razem. (aspekt niedokonany)
Bartek i Ala zaśmiali się razem. (aspekt dokonany)
Bartek prasował koszulki Ali. (aspekt niedokonany)
Bartek wyprasował koszulki Ali. (aspekt dokonany)
Ala robiła herbatę dla rodziny. (aspekt niedokonany)
Ala zrobiła herbatę dla rodziny. (aspekt dokonany)
Mama i tata tulą swoje dzieci. (aspekt niedokonany)
Mama i tata przytulają swoje dzieci. (aspekt dokonany)
Czasowniki dokonane i niedokonane – ćwiczenia
Doskonałą platformą, na której można poćwiczyć aspekt dokonany czasownika i aspekt niedokonany czasownika jest Wordwall. Tutaj znaleźć można interaktywne ćwiczenia, dzięki którym można utrwalić odróżnianie czasowników dokonanych i niedokonanych.
Najłatwiejszą formą treningu jest próba określenia czy dany czasownik jest w aspekcie dokonanym czy niedokonanym, a także utworzenie aspektu przeciwnego.
Może cię zainteresować: Jak napisać rozprawkę? Proste zasady, które ułatwiają pisanie szkolnych rozprawek