Głoski dźwięczne i bezdźwięczne - jak nauczyć dziecko je rozróżniać?

Głoski a litery – jak je odróżnić?

Całą wiedzę na temat głosek, powinno się zacząć od poruszenia zagadnienia "głoski a litery". Czym głoska różni się od litery?

Co to są głoski?

Głoski są najmniejszymi i niepodzielnymi dźwiękami, które słyszymy bądź wymawiamy. Jak jednak wytłumaczyć dziecku najprościej, czym są głoski? Najlepiej zrobić to na przykładach, jednocześnie wprowadzając młodego ucznia w temat "głoski a litery".

Bardzo dobrze jest przeprowadzić z dzieckiem takie ćwiczenie, oddzielając konkretne wyrazy i dzieląc je na głoski oraz litery.

Głoski dźwięczne i bezdźwięczne

Kiedy widzimy, że dziecko swobodnie odróżnia głoski od liter, warto przejść do kolejnego etapu i wprowadzić temat głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych.

Kiedy jednak widzimy lub czujemy, że więzadła są rozsunięte, a powietrze swobodnie przepływa, nie doprowadzając do drgań, powstają głoski bezdźwięczne. Czasami trudno jest zauważyć różnicę między głoskami dźwięcznymi i bezdźwięcznymi, jedynie na podstawie samego sposobu artykulacji. Przygotowaliśmy więc małą ściągę:

Głoski dźwięczne i bezdźwięczne - przykłady

Głoski dźwięczne to: wszystkie samogłoski (a, e, i, o, u, y), a także b, d, dz, dź, dż, g, j, l, ł, m, n, ń, r, w, z, ź, ż.

Głoski bezdźwięczne to: c, ć, cz, f, h, k, p, s, ś, sz, t.

Najprostszym testem na sprawdzenie, czy dana głoska jest dźwięczna, czy bezdźwięczna, jest przyłożenie dwóch palców do krtani i dokładnie wymawianie konkretnej głoski. Kiedy będziemy czuć drganie – mamy do czynienia z głoską dźwięczną, a kiedy nie – z bezdźwięczną.

Każda dźwięczna głoska ma też swój bliźniaczy, bezdźwięczny odpowiednik. Łączą się one w następujące pary: b-p, d-t, dz-c, dź-ć, dż-cz, g-k, w-f, z-s, ź-ś, ż-sz. Jak widać zagadnienie, dotyczące głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych wcale nie jest aż tak skomplikowane.

Głoski miękkie i twarde

Głoski dzielimy również na miękkie i twarde. Jest to podział ze względu na położenie środkowej części języka. Głoski miękkie to te, które sprawiają, że w momencie wymawiania język wznosi się ku górze. Do głosek miękkim zaliczamy: ś, ź, ć, dź, ń, j.

Z kolei głoski twarde to te, w przypadku których środek języka znajduje się w innym miejscu. Zaliczamy do nich wszystkie pozostałe głoski (p, b, m, f, w, n, t, d, ł, s, z, c, dz, sz, ż, rz, cz, dż, r, k, g, ch, h). Warto wspomnieć także o głoskach zmiękczonych (np. pi, bi, mi). Samogłosek nie zalicza się ani do miękkim, ani do twardych.

Głoski ustne i głoski nosowe

Ze względu na położenie podniebienia miękkiego, wyróżnia się głoski ustne i głoski nosowe. Jeśli czujemy, że powietrze, przy wymawianiu głoski wydostaje się z ust, mamy do czynienia z głoską ustną. Jeśli zaś powietrze wydostaje się przez usta i nos – jest to głoska nosowa.

Do głosek nosowych zalicza się: ą, ę, m, mi, n, ńp, b, m, f, w, n, t, d, ł, s, z, c, dz, sz, ż, rz, cz, dż, r, k, g, ch, he. Reszta głosek to głoski ustne. Jeśli dziecku trudno jest odróżnić głoski ustne od nosowych, warto jest wykonać proste ćwiczenie. Zatykamy nos i próbujemy wymówić poszczególne głoski. Od razu czuć, że głoski nosowe bardzo trudno wymawia się z zatkniętym nosem.

Głoski i sylaby

Kiedy opanuje się już wiedzę, dotyczącą głosek, można przejść do tematu "głoski i sylaby". Czym są sylaby i w jaki sposób dzielić wyraz na sylaby? Sylaba to część wyrazu, która składa się z grupy głosek i zawiera przynajmniej jedną samogłoskę. Niekiedy w sylabie znajduje się tylko samogłoska.

Oto podział na sylaby przykładowych wyrazów: "ma-ma" (2), "hu-laj-no-ga" (4), "ka-ka-o" (3). Przy nauce oddzielania od siebie sylab, warto pamiętać, że nie dzieli się wyrazów jednosylabowych, a także zawsze rozdziela się te same litery, które znajdują się koło siebie (np. "wan-na"). Na początku nauka oddzielania od siebie sylab, może wydawać się dla dziecka trudna, warto jednak ćwiczyć tę umiejętność, a z czasem będzie coraz lepiej.