W szczepieniach to NOP-y budzą obawy rodziców. Lekarz wyjaśnia, co musisz o nich wiedzieć

Co to jest NOP i kiedy może wystąpić?

Niepożądany odczyn poszczepienny, w skrócie NOP (ang. adverse event following immunization – AEFI) to zaburzenie stanu zdrowia, które wystąpiło w okresie 4 tygodni po podaniu szczepionki. Wyjątek stanowi szczepionka przeciw gruźlicy (BCG) podawana przed wyjściem noworodka ze szpitala, gdyż w jej przypadku ewentualne niepożądane odczyny poszczepienne obserwuje się nawet do roku po podaniu preparatu.

Przyczyną niepokojących objawów może być sama szczepionka, niewłaściwe jej podanie lub nietypowa reakcja układu odpornościowego dziecka, której wcześniej nie da się przewidzieć.

NOP: klasyfikacja

Niepożądane odczyny poszczepienne (NOP) oraz sposób ich kwalifikowania jest opisany w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2010. Wyszczególnia się odczyny ciężkie, poważne oraz łagodne.

Jak często występują NOP-y?

– Co roku w Polsce rejestrujemy średnio od 2 do 3 tysięcy wszystkich NOP-ów, z czego od 100 do 200 z nich to NOP-y poważne. Ciężkie występują bardzo rzadko i statystycznie jest to około 0,3 proc. ze wszystkich zarejestrowanych w danym roku przypadków NOP. Badania pokazują, iż ciężki NOP jakim jest reakcja anafilaktyczna, występuje od 1 do 3 razy na 1 milion podanych dawek szczepionki – wyjaśnia w rozmowie z portalem www.zaszczepsiewiedza.pl dr hab. Iwona Paradowska-Stankiewicz krajowy konsultant w dziedzinie epidemiologii.

Częstość występowania NOP zależy od rodzaju szczepionki. Jak podaje portal Narodowego Instytut Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny na przykład reakcje miejscowe, czyli zaczerwienienie w miejscu wkłucia, po podaniu szczepionki MMR (przeciw odrze, śwince i różyczce) występują z częstością 1 na 10 podanych dawek, a drgawki gorączkowe występują z częstością "1 na 2 250 podanych dawek szczepionki DTP (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi z całymi komórkami krztuśca) oraz 1 na 20 000 podanych dawek szczepionki DTaP (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi z bezkomórkowym składnikiem krztuśca)".

Dokładne informacje o rodzajach NOP-ów oraz częstotliwości ich występowania można przeczytać na ulotce dołączonej do szczepionki, a także w Charakterystyce Produktu Leczniczego.

Różne klasyfikacje NOP
Warto wiedzieć, że klasyfikacje NOP różnią się między krajami, stąd nie zawsze porównywanie liczby i rodzaju zgłoszonego NOP w poszczególnych krajach jest informacją wiarygodną.

Najczęściej występujące NOP

Lekarze o możliwości pojawienia się NOP-u informują każdego rodzica podczas wizyty szczepiennej. Zwykle wymieniają następujące objawy:

Łagodne NOP-y wymagają obserwacji rodzica, a w razie wątpliwości konsultacji lekarskiej. Lekarz podczas wywiadu lekarz zapyta, czy po poprzednim szczepieniu wystąpiły niepokojące objawy.

Kiedy i gdzie zgłosić NOP?

Za niepożądany odczyn poszczepienny może być uznana każda reakcja organizmu, która pojawi się w czasie do 4 tygodni od podania szczepionki (w przypadku szczepionki przeciw gruźlicy BCG – w ciągu 12 miesięcy).

– Zdarzają się zgłoszenia rodziców kilka miesięcy lub nawet 2 czy 3 lata po szczepieniu. W takiej sytuacji, kiedy nie ma dokumentacji medycznej trudno stwierdzić, czy był to NOP, czy też nie. Dlatego rodzice powinni z niepokojącymi ich objawami zgłaszać się od razu do lekarza i to najlepiej lekarza, który wykonał szczepienie – radzi profesor Paradowska-Stankiewicz.

- Procedura sprawdzania i klasyfikowania NOP obejmuje sprawdzanie dokumentacji medycznej, w tym informacji otrzymanych od lekarza, analizę zgłoszenia do Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, sprawdzenie Charakterystyki Produktu Leczniczego i w końcu badania dodatkowe, jeśli są konieczne - dodaje.

Zgłoszenie NOP: to obowiązek lekarza

Rozpoznanie NOP to zadanie lekarza po zbadaniu szczepionej osoby zgłaszającej niepokojące objawy. Lekarz, który stwierdzi lub podejrzewa NOP u pacjenta, ma obowiązek zgłosić NOP do właściwego powiatowego inspektora sanitarnego. Rozporządzenie Ministra Zdrowia szczegółowo opisuje procedurę zgłaszania niepożądanych odczynów poszczepiennych, w tym obowiązek zgłoszenia w ciągu 24 godzin, gdyż niezwykle ważne jest ustalenie związku przyczynowo-skutkowego między szczepieniem a pojawiającymi się niepokojącymi objawami.

System nadzoru NOP w Polsce regulują: ustawa z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi i rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2010 roku w sprawie niepożądanych odczynów poszczepiennych, oraz kryteriów ich rozpoznawania.

Świadomość tego, czym są niepożądane odczyny poszczepienne, jak często występują oraz kiedy i gdzie szukać pomocy, jest, obok poznania korzyści wynikających ze szczepienia, składową decyzji o szczepieniu. Kiedy wiedza o szczepieniach zastępuje lęk, droga do zdrowia poprzez profilaktykę chorób zakaźnych zostaje otwarta.