Okres noworodkowy, niemowlęcy, a nawet późniejsze lata w przypadku dzieci urodzonych przed 37 tygodniem ciąży, to czas wzmożonych infekcji dróg oddechowych o podłożu bakteryjnym i wirusowym. Wśród tych ostatnich szczególnie niebezpieczny jest wirus RS. Na szczęście można zapobiegać ciężkiemu przebiegowi zakażenia RSV.
W Polsce rodzi się ok. 26 tys. wcześniaków rocznie1. Wcześniakiem nazywamy dziecko, które urodziło się przed 37 tygodniem ciąży. Im wcześniejszy poród, tym większe ryzyko powikłań i negatywnych następstw dla zdrowia. Zakłócony naturalny rozwój układu oddechowego u wcześniaków wiąże się z cięższym przebiegiem infekcji dróg oddechowych, nierzadko wymagających hospitalizacji. Infekcje te mogą stanowić zagrożenie życia dziecka przedwcześnie urodzonego, dlatego niezwykle istotne jest zapobieganie zakażeniom.
Wcześniaki rodzą się z niedojrzałym układem oddechowym. W wyniku przedwczesnego porodu dochodzi do przerwania naturalnego i prawidłowego rozwoju płuc, co uniemożliwia prawidłową wymianę gazową po porodzie i wiąże się z koniecznością stosowania wsparcia oddechowego u dzieci urodzonych przedwcześnie.
Rozwój układu oddechowego dzieli się na 5 faz2:
Ostatnie tygodnie ciąży to okres intensywnego dojrzewania układu oddechowego, dlatego nawet późne wcześniaki są narażone na negatywne następstwa dla zdrowia w okresie noworodkowym, niemowlęcym i późniejszym.
Co istotne, po porodzie, także w terminie, układ oddechowy człowieka nadal się rozwija. Stopniowo zwiększa się liczba i wymiar pęcherzyków płucnych. Człowiek rodzi się z 1/3-1/2 pęcherzyków płucnych osoby dorosłej, w pierwszych dwóch latach życia produkuje ich ok. 100-200 milionów. Docelową liczbę pęcherzyków płucnych dziecko osiągnie ok. 8-10 urodzin2.
Niedojrzałość układu oddechowego, która występuje u przedwcześnie urodzonych dzieci, jest znaczącą przyczyną chorób, a nawet śmierci w okresie noworodkowym i niemowlęcym. Dotyczy to także dzieci urodzonych między 34-37 tygodniem ciąży, czyli tych, których układ oddechowy jest lepiej rozwinięty niż u skrajnych wcześniaków3.
Od stopnia dojrzałości układu oddechowego w momencie narodzin zależą czynności, które muszą podjąć lekarze, by pomóc dziecku przeżyć poza organizmem matki, wspomóc czynność układu oddechowego, aby dziecko mogło podjąć samodzielne oddychanie bez zaburzeń umożliwiające dostarczenie tlenu do każdej komórki ustroju zmniejszyć ewentualne negatywne następstwa dla zdrowego funkcjonowania dróg oddechowych.
Poza samym przerwaniem procesu dojrzewania układu oddechowego w łonie matki, u wcześniaków występują też inne czynniki, które niekorzystnie wpływają na prawidłowy rozwój układu oddechowego tętnicze. Należą do nich choroby matki (nadciśnienie, cukrzyca, zakażenia wewnątrzmaciczne), zaburzenia krążenia łożyskowego doprowadzające do ograniczenia wewnątrzmacicznego wzrastania, a także poród drogą cięcia cesarskiego (zwłaszcza u późnych wcześniaków).
We wczesnym okresie po przedwczesnym porodzie obserwuje się szereg chorób i powikłań, mających trwałe konsekwencje dla dalszego rozwoju układu oddechowego, który trwa przez kilka pierwszych lat życia. Pęcherzyki płucne, a zwłaszcza ich liczba wzrasta bowiem nawet do 6. roku życia. Są to m.in.:
Jest to istotne, ponieważ rozwój płuc we wczesnym okresie życia jest coraz częściej uznawany za wyznacznik późniejszego zdrowia układu oddechowego.
Wcześniaki są bardziej narażone na ciężki przebieg zakażeń układu oddechowego w pierwszych latach życia. U wcześniaków znacznie częściej:
Infekcje dolnych dróg oddechowych u wcześniaków mają ciężki przebieg i mogą stanowić zagrożenie życia. Prowadzą do ciężkiej niewydolności oddechowej, wymagającej nierzadko hospitalizacji na oddziale intensywnej terapii i leczenia z zastosowaniem respiratora.
Ze względu na niedojrzałość układu oddechowego, wcześniaki są podatne na zakażenia wirusowe i bakteryjne, prowadzące do groźnych infekcji dróg oddechowych, spowodowanych m.in. przez:
W ramach profilaktyki zakażeń dróg oddechowych zaleca się szczepienia ochronne. Szczepionka przeciwko wirusowi RS, powodująca w organizmie zaszczepionym wytworzenie przeciwciał, nie jest dostępna, ale badania naukowe nad jej wyprodukowaniem są już na ukończeniu. Należy przypuszczać, że wkrótce dzieci w Europie i w Polsce będą mogły taką szczepionkę otrzymać. Aktualnie profilaktyka przeciwko wirusowi RS opiera się na podawaniu już gotowych przeciwciał monklonalnych otrzymywanych na drodze skomplikowanych metod inżynierii genetycznej. Przeciwciała te chronią przed zakażeniem lub łagodzą przebieg infekcji, gdyż hamują rozwój i rozprzestrzenianie się wirusa w organizmie dziecka. Program ochronny, w którym wcześniakom podawane są te przeciwciała, jest bezpłatny.
Wcześniaki ciężko przechodzą zakażenie wywołane przez wirusy oddechowe, w tym wspomniany wirus RS, wywołujący m.in. zapalenie oskrzelików. Częściej niż dzieci urodzone w terminie wymagają hospitalizacji na oddziale intensywnej terapii podczas infekcji wywołanej przez RSV. A to, że się zakażą, jest wysoce prawdopodobne: 80 proc. dzieci do 2. roku życia ma przeciwciała, co potwierdza przebycie zakażenia1. Hospitalizacja może trwać nawt kilka tygodni, a samo zakażenie wirusem RS prowadzić do infekcji dolnych dróg oddechowych, z zagrażającym życiu zapaleniem płuc włącznie.
Aby unikać zakażeń, ważne jest, by urodzone przedwcześnie dziecko:
Zasadnicze znaczenie ma przestrzeganie podstawowych zasad higieny przez wszystkie osoby mające kontakt z dzieckiem, a przede wszystkim dokładne i częste mycie rąk. W przypadku wystąpienia objawów infekcji powinny być izolowane od wcześniaka, dotyczy to także starszego rodzeństwa dziecka.
Najbardziej skuteczne w profilaktyce zakażenia RSV jest przystąpienie do programu lekowego i przyjmowanie paliwizumabu w sezonie wzmożonego zakażania, czyli od września do kwietnia.
Lekowy program profilaktyki zakażeń RSV w Polsce dostępny jest dla dzieci z grup ryzyka. Do leczenia paliwizumabem kwalifikowane są dzieci, które5:
– jawną niewydolnością serca, utrzymującą się pomimo leczenia farmakologicznego
lub
– umiarkowanym lub ciężkim wtórnym nadciśnieniem płucnym
lub
– siniczymi wadami serca, z przezskórnym utlenowaniem krwi tętniczej utrzymującej się 90%,
– wiek ciążowy 29 - 32 tygodni
lub
– wiek ciążowy ≤ 35 tygodni oraz mała masa urodzeniowa równa lub poniżej 1500 g.
Bibliografia:
Więcej:
Wcześniak