"Ludzie wolą wymazać z pamięci moje dziecko. Milkną, gdy o nim mówię". O zmaganiach ze stratą

Żałoba jest bardzo powszechnym i częstym doświadczeniem. Każdy doświadcza jej w swoim życiu przynajmniej kilkakrotnie. Mogłoby się zdawać, że, skoro przydarza się każdemu od tysięcy lat, jest w związku z tym czymś znanym, naturalnym i oswojonym. Tymczasem w naszej kulturze, choć rozpoznawana po czarnym stroju, najczęściej przeżywana jest w odosobnieniu. Często w samotności.

W świecie, w którym wyznacznikiem zdrowia stało się dążenie do szczęścia i samowystarczalności, brakuje przestrzeni na dzielenie się tym, co trudne. Bolesne doświadczenia ukrywa się pod sformułowaniami „nic się nie stało”, „nie myśl o tym”, „czas leczy rany”. Tymczasem śmierć bliskiej osoby to wydarzenie, które zmienia życie bezpowrotnie i wpływa na wszystkie sfery funkcjonowania człowieka. Być może dlatego, wytrwałym towarzyszem żałoby jest obawa, czy mieści się ona w normach. Zwłaszcza że, wyznacznikami tych norm często są mity, które jednocześnie umniejszają i demonizują doświadczenie żałoby.

Taka sytuacja wynika w dużej mierze z mitów, które dotyczą żałoby. Jednym z największych i najczęściej powtarzanych jest przekonanie, że powinna trwać ona rok. Ponadto, że „przepracować żałobę” oznacza wypłakać się i zapomnieć. To prawda, że właśnie pierwszy rok po stracie bywa, choć nie zawsze musi być, najtrudniejszy- tłumaczy Kamila Bubrowiecka psycholog Hospicjum Pomorze Dzieciom- Po raz pierwszy przeżywamy wtedy święta, rodzinne wydarzenia, charakterystyczne momenty w roku bez bliskiej osoby.

Czas trwania i dynamika zmagania się ze stratą zależą od wielu czynników. Na twoje doświadczenie wpływa to, kim była i kim jest dla ciebie osoba, która zmarła i jak jej odejście wpływa na myślenie o sobie samym i o świecie. Duże znaczenie ma to, w jakim momencie życia aktualnie jesteś i w jakich okolicznościach doszło do straty. Ważne jest, w jaki sposób dotychczas radziłeś/aś sobie z różnymi stratami i jak dużo ich było.

Wyróżniono aż sześć różnych rodzajów poczucia winy odczuwanych przez matki, które straciły swoje dzieci. Ta różnorodność oraz intensywność może wywoływać poczucie zagubienia. Warto jednak pamiętać, że każda z emocji, która się pojawia, o czymś nam mówi i do czegoś jest potrzebna. Ich rozpoznanie i nazwanie pozwala radzić sobie z takimi zadaniami żałoby (w tekście podkreślone są zadania żałoby wg modelu Wordena) jak dostrzeżenie straty i radzenie sobie z wynikającym z niej szeroko rozumianym bólem. Właśnie w rozpoznaniu i nazwaniu tego, co się dzieje, pomocna okazuje się konsultacja psychologiczna.

Żałoba ma wpływ nie tylko na nasze reakcje emocjonalne, ale również na nasz sposób myślenia o sobie, o relacjach i o świecie. Mogą jej towarzyszyć trudności z koncentracją, poczucie nierealności, dezorientacja, natrętnie powracające myśli i wspomnienia, kłopoty ze snem. To wszystko nie pozostaje bez wpływu na zachowanie, w którym nie tylko płacz jest charakterystyczny. Niektórzy wycofują się z dotychczasowych aktywności, inni rzucają w wir pracy. Równie częste, jak wybuchy gniewu jest radzenie sobie z dyskomfortem za pomocą poczucia humoru.

Natomiast to, co najczęściej budzi niepokój, a jest naturalną częścią doświadczenia żałoby to reakcje fizyczne na stratę. Żałoba boli bowiem nie tylko psychicznie. Mogą jej towarzyszyć bóle głowy, bóle mięśni, poczucie zmęczenia, ucisk w gardle lub w klatce piersiowej, trudności z oddychaniem czy nadwrażliwość na hałas bądź światło. Bardzo często dzieci, które doświadczają cierpienia z powodu utraty, skarżą się właśnie na dolegliwości fizyczne. I chociaż są one naturalne i powszechne, to gdy utrzymują się w czasie, nie można ich lekceważyć i należy skonsultować z lekarzem.

„Kiedy mówię o moim dziecku, ludzie milkną, zmieniają temat. Czuję, że nie mam prawa poruszać tego tematu. Jakby oczekiwano ode mnie udawania, że moje dziecko nie istniało. A ono przecież było i jest moim dzieckiem!” – wyznaje mama w żałobie.

Potrzeba mówienia o utraconej osobie, włączania ją w życie poprzez wspomnienia nie znika wraz z upływającym czasem trwania żałoby. Dla możliwości powrotu do równowagi i odnalezienia się na nowo w świecie istotne jest pielęgnowanie więzi, choć już w innym wymiarze. Możliwe jest to poprzez rytuały, wspomnienia, zaangażowanie w ważne dla utraconej osoby aktywności. Rodzice, którzy stracili swoje dzieci, często mówią o poczuciu obecności i o wartości, jaką wniosły one w ich życie i w życie innych ludzi. Dorośli, którzy stracili rodzica lub partnera życiowego, przywołują w pamięci słowa, które z dużą pewnością wypowiedziałaby ta osoba w określonej sytuacji. To przynosi im ukojenie, dodaje otuchy. Umożliwia również odbudować nadszarpniętą po stracie wiarę lub filozofię życiową.

Wsparcie w żałobie jest niezbędne, ponieważ żałoba może zaburzać zdrowie psychiczne, zwiększa ryzyko chorób, może również nasilić dotychczasowe problemy i dolegliwości. Kenneth Doka przywołuje szacunki, zgodnie z którymi od 10 do 20% żałobników doświadcza skomplikowanych reakcji w żałobie, wymagających interwencji psychologa bądź psychiatry. Gdy brakuje wsparcia lub gdy żałoba dotyka wszystkich członków rodziny, warto skorzystać ze wsparcia psychologa.

Jedną z form wsparcia psychologicznego jest grupa wsparcia. Podobieństwo doświadczeń uczestników powoduje, że każdy ma szansę doświadczyć zrozumienia, wysłuchania, akceptacji własnych trudności i problemów związanych ze stratą. Uczestnicy dzielą się trudnościami, ale też wspólnie przeżywają radości. Cały proces grupowego wsparcia psychologicznego moderowany jest przez wykwalifikowanego psychologa (lub dwóch psychologów), który rozumie procesy zachodzące w grupie.