„Nieślubne dziecko mojej żony” – jak zaprzeczyć ojcostwu męża matki?

Domniemanie ojcostwa opiera się na dwóch istotnych faktach:

Domniemanie to pozostaje zatem całkowicie niezależne od tego, czy małżonkowie w czasie trwania ich związku (tj. do chwili jego ustania lub unieważnienia) albo też przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia ich małżeństwa, rzeczywiście obcowali ze sobą fizycznie. Z punktu widzenia oceny ustawowych przesłanek przypisania ojcostwa, liczy się bowiem jedynie przewidziana treścią art. 62 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, potencjalna możliwość doprowadzenia przez małżonków do poczęcia nowo narodzonego dziecka w tym okresie.

Możliwe są więc sytuacje gdy prawnie – ojcem dziecka pozostawać będzie np. mężczyzna pozostający z żoną w faktycznej, wieloletniej separacji (nie orzeczonej formalnie przez sąd), na co dzień zamieszkujący zagranicą i prowadzący tam życie z nową partnerką. Niedopilnowanie przez małżonków kwestii formalnego rozwiązania węzła małżeństwa, przed datą narodzin potomka żony, zadecyduje bowiem w tym przypadku o przypisaniu ojcostwa wciąż aktualnemu mężowi matki.

Z kolei pod pojęciem „daty unieważnienia małżeństwa”, należy rozumieć datę uzyskania prawomocności przez wyrok sądu unieważniający małżeństwo stron z przyczyn enumeratywnie wymienionych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

Jeśli więc mąż matki posiada pewność co do tego, iż nie jest ojcem dziecka narodzonego w trakcie trwania jego związku małżeńskiego z matką dziecka lub w okresie pierwszych 300 dni od daty ustania lub unieważnienia małżeństwa wiążącego go z małżonką, jedynym sposobem na „wyzbycie się” ojcostwa względem nowo narodzonego dziecka pozostaje powództwo z art. 63 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Powództwo to winno zostać wytoczone przed sąd rejonowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego (tj. małżonki oraz jej dziecka). Jeśli jednak brak jest podstaw dla wytoczenia powództwa według przepisów o właściwości ogólnej (według miejsca zamieszkania matki oraz dziecka), o właściwości miejscowej sądu zadecyduje miejsce zamieszkania powoda (ojca dziecka).

Jeżeli przedstawiciel ustawowy męża całkowicie ubezwłasnowolnionego nie wytoczył powództwa o zaprzeczenie ojcostwa, mąż może wytoczyć powództwo po uchyleniu ubezwłasnowolnienia. Termin do wytoczenia powództwa wynosi w tym wypadku sześć miesięcy od dnia uchylenia ubezwłasnowolnienia, a jeżeli mąż powziął wiadomość o urodzeniu się dziecka dopiero później – sześć miesięcy od dnia, w którym tę wiadomość powziął.

Jeśli Pani Eleonora przekazałaby synowi tę samą informację po dacie uprawomocnienia się wyroku uchylającego ubezwłasnowolnienie np. 10 sierpnia 2015r., czas na złożenie powództwa zakończyłby się 10 lutego 2016r., tj. po upływie 6 miesięcy od dnia w którym mąż matki dziecka – Pan Tomasz dowiedział się o fakcie narodzin potomka żony.

Warto dodać, iż przesłanki te obowiązują także w przypadku braku formalnego orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu ojca dziecka. Jeśli bowiem mąż matki zapadł na chorobę psychiczną lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne w ciągu terminu do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa, ale pomimo istnienia podstaw do ubezwłasnowolnienia całkowitego nie został ubezwłasnowolniony, może on wytoczyć powództwo w ciągu sześciu miesięcy od ustania choroby lub zaburzeń, a gdy powziął wiadomość o urodzeniu się dziecka dopiero później – w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym tę wiadomość powziął.

Matka powinna wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa przeciwko mężowi i dziecku, a jeżeli mąż nie żyje – przeciwko dziecku. Termin dla wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa przez matkę to sześć miesięcy od urodzenia dziecka.

Dziecko powinno wytoczyć powództwo przeciwko mężowi swojej matki i matce, a jeżeli matka nie żyje – przeciwko jej mężowi. Jeżeli mąż matki nie żyje, powództwo powinno być wytoczone przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. Dziecko może jednak wytoczyć wskazane wyżej powództwo dopiero po uzyskaniu pełnoletniości, nie później jednak niż w ciągu trzech lat od jej uzyskania.

Domniemanie to pozostaje wyłączone, także wówczas jeśli dziecko urodziło się co prawda w okresie pierwszych trzystu dni od daty ustania lub unieważnienia małżeństwa (np. orzeczenia rozwodu matki z pierwszym mężem), niemniej – po zawarciu przez matkę małżeństwa z kolejnym mężczyzną, domniemywa się, że dziecko to pochodzi od drugiego męża.

Podobnie także – prawomocne zaprzeczenie macierzyństwa kobiety wpisanej w akcie urodzenia jako matka dziecka automatycznie eliminuje domniemanie pochodzenia dziecka od jej męża (patrz: wyrok SN z 2 marca 1966 r., II CR 31/66, LexisNexis nr 314795, OSNCP 1966, nr 11, poz. 198).

Prawomocny wyroku zaprzeczający ojcostwo wyłącza ze skutkiem wstecznym (od daty poczęcia dziecka) prawo męża matki do dziedziczenia po nim. Także dziecko, na skutek uprawomocniania się wskazanego wyroku, nie może dziedziczyć po mężu matki. Zapadłe już postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, uwzględniające ojcostwo prawne męża matki, może być uchylone lub zmienione w trybie art. 679 k.p.c.

Odpowiedzi na powyższe udzielił Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów SN z 11 października 1982 r. (III CZP 22/82, LexisNexis nr 301677, OSNCP 1983, nr 1, poz. 2). W cytowanym rozstrzygnięciu Sąd Najwyższy przyjął zasadę prawną, zgodnie z którą nie ulegają zwrotowi spełnione już świadczenia alimentacyjne, świadczenia te były bowiem spełnione w okresie, gdy miały one usprawiedliwioną podstawę prawną. Niemniej jednak mąż matki, zobowiązany prawomocnym wyrokiem do świadczenia na rzecz dziecka alimentów, może z chwilą prawomocnego obalenia domniemania jego ojcostwa w drodze zaprzeczenia ojcostwa żądać ustalenia, że jego obowiązek alimentacyjny ustał co do świadczeń alimentacyjnych niespełnionych do tej chwili. Ustaje także obowiązek dalszych świadczeń, a mąż matki może żądać na podstawie art. 138 orzeczenia przez sąd, że jego obowiązek alimentacyjny ustał.