Infekcje wirusowe u dzieci z wrodzonymi wadami serca – jak się przed nimi chronić?

Jakie wirusy najbardziej zagrażają dzieciom z wrodzonymi wadami serca?

Dla dziecka z wrodzoną wadą serca nawet wirusy wywołujące zwykły katar czy kaszel mogą być niebezpieczne, a więc rinowirusy, adenowirusy czy wirus RS. Przed niektórymi wirusami można zabezpieczyć dziecko, podając mu szczepionkę – np. przed wirusem odry, świnki, różyczki, ospy wietrznej, , rotawirusów, WZW B (wirusowe zapalenie wątroby typu B) czy WZW A. Warto skorzystać z tej możliwości, aby nie narażać dziecka z wrodzoną wadą serca na dodatkowe powikłania. Szczególnie niebezpieczny dla tej grupy dzieci jest wirus RS, który wywołuje ciężkie infekcje dolnych dróg oddechowych. 

Wirus RS jest przyczyną 70% infekcji dróg oddechowych u dzieci w 1. roku życia1. Powszechność występowania tego drobnoustroju powoduje, że u niemal 100% dzieci do 3. roku życia stwierdza się przeciwciała świadczące o kontakcie z tym wirusem2. Zakażenie wirusem RS jest najczęstszą przyczyną hospitalizacji z powodu zakażeń układu oddechowego u dzieci2. Przebycie zakażenia niestety nie chroni przed ponowną infekcją.

Jak przebiega zakażenie wirusowe u dzieci z wrodzoną wadą serca?

Do zakażenia wirusami dochodzi drogą kropelkową, a więc poprzez kontakt z osobą chorą lub przedmiotami, na których wirus utrzymuje się do kilku godzin. W pierwszym etapie zakażenia pojawia się gorączka, ból głowy, kaszel i katar, może pojawić się ból ucha. Początkowo kaszel jest suchy związany ze spływaniem wydzieliny z nosa do gardła, później zmienia się w kaszel mokry. 

Drugim etapem infekcji jest nadkażenie bakteryjne, ale zdarza się ono rzadko. Wtedy może pojawić się ropna wydzielina. 

Jak leczyć infekcje wirusowe?

Na infekcje wirusowe nie ma leczenia przyczynowego, a więc leczenie polega na łagodzeniu przykrych objawów – zwalczaniu gorączki, bólu, wysięku z nosa. Dopiero nadkażenie bakteryjne w drugim etapie choroby wymaga zastosowania antybiotyku, ale o tym zawsze decyduje lekarz. Na każdym etapie choroby ważne jest odpowiednie nawilżenie powietrza w domu, obfite pojenie dziecka oraz nieprzegrzewanie go, a więc niska temperatura w pomieszczeniu i niezbyt grube ubieranie dziecka. 

Dlaczego wirus RS jest szczególnie groźny dla dzieci z wrodzonymi wadami serca?

Wirus RS to syncytialny wirus nabłonka oddechowego, który atakuje drogi oddechowe i tam się rozprzestrzenia. Uszkodzone przez wirus RS komórki nabłonka oddechowego powiększają się i łączą z sąsiednimi komórkami2. Te duże komórki, zwane syncytiami, zwężają, a w nawet zamykają drogi oddechowe2.  Wydzielina jest trudna do odkrztuszenia i zwęża drogi oddechowe utrudniając dziecku oddychanie. Może to doprowadzić do niedotlenienia i bezdechów. W najcięższych przypadkach może dojść do całkowitej niedrożności dróg oddechowych i zapalenia oskrzelików.

U dzieci z wrodzoną wadą serca ta wada utrudnia pracę serca i może ograniczać przepływ krwi do płuc. Ogranicza to zdolność dziecka do zwiększenia pojemności minutowej serca. Pojemność minutowa serca to objętości krwi, jaką serce tłoczy do naczyń krwionośnych w ciągu 1 minuty. A to sprawia, że dostarczenie tlenu może być poważnie ograniczone. Jeżeli drogi oddechowe są dodatkowo zwężone wydzieliną w trakcie infekcji, to przepływ powietrza może nie być wystarczający i może dojść do niedotlenienia tkanek i narządów. Dlatego ważne jest, aby zabezpieczać dzieci z wrodzonymi wadami serca przed wirusem RS, aby nie dochodziło do zakażenia. 

Konsekwencje zakażeń wirusem RS u dzieci z wrodzoną wadą serca

Niemowlęta i małe dzieci z wrodzonymi wadami serca są szczególnie narażone na ciężki przebieg choroby i hospitalizację, a w niektórych przypadkach mogą wymagać przyjęcia na oddział intensywnej terapii (OIOM), dodatkowej tlenoterapii i przedłużonej wentylacji mechanicznej. Ponadto zakażenie wirusem RS może zwiększyć śmiertelność w bezpośrednim okresie po korekcyjnej operacji kardiochirurgicznej z zastosowaniem krążenia pozaustrojowego3.

Około 25-30% dzieci z hemodynamicznie istotnymi wadami wrodzonymi serca i infekcją RSV wymaga pobytu w oddziale intensywnej terapii. Ok. 20% dzieci z wadą serca i infekcją RSV wymaga wspomagania oddychania przez mechaniczną wentylację w porównaniu z 5% dzieci, które nie mają wrodzonej wady serca. Przedłuża się również czas hospitalizacji do ponad 3 miesięcy. Wskaźnik umieralności w tej grupie dzieci jest kilkakrotnie wyższy niż u hospitalizowanych dzieci bez wady serca i według różnych opracowań wynosi od 3% nawet do 9%4.

Jak chronić dzieci z wrodzoną wadą serca przez zakażeniem RSV?

Zapobieganie zakażeniom wirusem RS polega na ograniczeniu kontaktu dziecka z wirusem w okresie zwiększonej zachorowalności, a więc w Polsce od września do kwietnia, i zadbanie o odpowiednią higienę. 

Należy5,6:

 - unikać kontaktu z osobami chorymi i przebywania w dużych skupiskach ludzi, którzy mogą być chorzy; - wyeliminować z otoczenia dziecka dym papierosowy. Chodzi o całkowite zaprzestanie palenia, bo cząsteczki dymu papierosowego utrzymują się na ubraniach, więc nie wystarczy wyjść do innego pomieszczenia, aby zapalić papierosa; - często myć ręce, zawsze przed bezpośrednim kontaktem z dzieckiem; - często myć zabawki, którymi bawi się dziecko - zadbać o higienę u starszego rodzeństwa. Brat lub siostra powinna zmienić ubranie po powrocie z przedszkola lub szkoły i często myć ręce; - ograniczyć liczbę osób, które będą się opiekować dzieckiem, w sezonie zwiększonej zachorowalności ograniczyć liczbę osób odwiedzających dom, nawet najbliższej rodziny (babcie, dziadkowie, ciocie i wujkowie).

Nie opracowano jeszcze skutecznej szczepionki przeciwko wirusowi RS dla dzieci, ale możliwe jest podawanie profilaktyki biernej, czyli gotowych przeciwciał, które zwalczają wirusa RS. Powinny z niej korzystać wszystkie dzieci z grup ryzyka, które są narażone na ciężki przebieg infekcji wywoływanych RSV. 

Kto może skorzystać z immunoprofilaktyki zabezpieczającej przez RSV?

W Polsce immunoprofilaktyka bierna jest dostępna w ramach programu lekowego i jest bezpłatna dla dzieci, które spełniają kryteria kwalifikacji. 

Do programu profilaktyki zakażeń wirusem RS kwalifikowane są dzieci z wrodzonymi wadami serca, które7:  

• w momencie rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły drugiego roku życia – pacjenci z hemodynamicznie istotną wada serca z:
• jawną niewydolnością serca, utrzymującą się pomimo leczenia farmakologicznego

lub

• umiarkowanym lub ciężkim wtórnym nadciśnieniem płucnym

lub

• siniczymi wadami serca, z przezskórnym utlenowaniem krwi tętniczej utrzymującej się <90%,

Immunoprofilaktyka polega na przyjęciu 5 dawek leku w miesięcznych odstępach w okresie od września do kwietnia. Preparat jest podawany w ośrodkach immunizacyjnych w całej Polsce. 

Referencje:

• Hall CB, Weinberg GA, Iwane MK, Blumkin AK, Edwards KM, Staat MA, Auinger P, Griffin MR, Poehling KA, Erdman D, Grijalva CG, Zhu Y, Szilagyi P. The burden of respiratory syncytial virus infection in young children. N Engl J Med. 2009 Feb 5;360(6):588-98.
• McNamara PS, Smyth RL. The pathogenesis of respiratory syncytial virus disease in childhood. Br Med Bull. 2002;61:13-28
• Jung JW. Respiratory syncytial virus infection in children with congenital heart disease: global data and interim results of Korean RSV-CHD survey. Korean J Pediatr. 2011 May;54(5):192-6.
• Checchia PA, Paes B, Bont L, Manzoni P, Simões EA, Fauroux B, Figueras-Aloy J, Carbonell-Estrany X. Defining the Risk and Associated Morbidity and Mortality of Severe Respiratory Syncytial Virus Infection Among Infants with Congenital Heart Disease. Infect Dis Ther. 2017 Mar;6(1):37-56.
• Mayo Clinic, Respiratory Sincitial Virus (RSV)
• Jones A, RSV: When It's More Than Just a Cold
• Program lekowy B.40 PROFILAKTYKA ZAKAŻEŃ WIRUSEM RS, obwieszczenie Ministerstwa Zdrowia z dn. 20.02.2023 w sprawie wykazu leków refundowanych, które będzie obowiązywać od 1 marca 2023