Przemoc psychiczna w rodzinie: jak poznać, że dziecko potrzebuje pomocy?

Redakcja MamaDu

Ślady przemocy nie muszą być widoczne na pierwszy rzut oka. Dzieci gnębione psychicznie nie będą miały siniaków, zadrapań czy podbitych oczu, co nie oznacza, że ich cierpienie jest mniejsze. Na pewno jest za to znacznie trudniejsze do zauważenia. Jak rozpoznać dziecko, które doświadcza przemocy psychicznej i jak mu pomóc?

Jak poznać że dziecko doświadcza przemocy psychicznej? • Fot. Unsplash.com / Janko Ferlič

Na początku trzeba sobie uświadomić, czym dokładnie jest przemoc psychiczna. Ma ona bowiem wiele różnych odcieni, które w codziennym kontakcie nie zawsze rzucają się od razu w oczy.

Co to jest przemoc psychiczna?

Specjaliści wyróżniają cztery rodzaje przemocy wobec dzieci: przemoc fizyczną, przemoc psychiczną, przemoc seksualną oraz zaniedbywanie. Trzeba jednak zaznaczyć, że rzadko zdarza się, aby dziecko doświadczyło jednego tylko rodzaju gnębienia. Sfera emocjonalna zostaje naruszona w każdym przypadku.

W powszechnej definicji pojęcia “przemoc psychiczna” mieszczą się takie zjawiska, jak:

wyśmiewanie się z poglądów czy przekonań, a także wyszydzanie religii czy pochodzenia danej osoby
nieustanne ocenianie, poddawanie krytyce
wymaganie myślenia w określony sposób, kontrolowanie, wymuszanie posłuszeństwa
utrudnianie kontaktów z innymi ludźmi
zmuszanie do bezwarunkowego posłuszeństwa
gnębienie werbalne, używanie inwektyw, wulgaryzmów
poniżanie i upokarzanie; wywoływanie uczucia wstydu w obecności innych osób
szantaż i groźby

W przypadku relacji dzieci z rodzicami mogą występować również zjawiska typowe jedynie dla kontaktów występujących na tej linii:

rodzice mogą być fizycznie i psychicznie niedostępni dla dziecka; nie nawiązują z nim więzi emocjonalnej
wmawianie dziecku, że jest “tym złym”; obarczanie go winą za swoje własne niepowodzenia
traktowanie dziecka nieadekwatnie do jego wieku co może oznaczać zarówno chorobliwą nadopiekuńczość, jak i konfrontowanie dziecka ze zjawiskami, których nie powinno doświadczać takimi jak na przykład przemoc
nakłanianie do postaw antyspołecznych, takich jak kłamstwo, kradzież, przemoc
odmawianie dziecku prawa do błędów, żądanie perfekcjonizmu
dawanie dziecku do zrozumienia, że jest rywalem rodzica; stwarzanie atmosfery niezdrowej konkurencji pomiędzy rodzeństwem

O przemocy psychicznej wobec dziecka mówimy, gdy sprawca dokonuje jej celowo - jest świadomy, że podopiecznemu dzieje się krzywda, a mimo to nie zmienia swojego zachowania. Dziecko jest całkowicie zależne od rodzica finansowo, w wielu aspektach również fizycznie i psychicznie. Nadużywanie tego rodzaju władzy przez dorosłego jest niedopuszczalne - podobnie jak brak reakcji na tego typu zachowania. Gnębione dziecko nie wyzwoli się samodzielnie spod kurateli oprawcy. Można mu pomóc tylko w jeden sposób: rozpoznając symptomy i adekwatnie reagując.

Przemoc psychiczna w domu: jak często się zdarza?

Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” w 2019 roku odnotowało ponad 22 tysiące zgłoszeń. Większość z nich dokonywały osoby dorosłe, ale zdarzały się również telefony od osób niepełnoletnich. Na przestrzeni roku na Niebieską Linię zadzwoniło 296 dziewcząt i 238 chłopców.

Najczęściej zgłaszanymi rodzajami incydentów były przypadki przemocy psychicznej oraz towarzyszącej jej przemocy fizycznej. Zgłoszenia, dotyczące współistnienia tych dwóch rodzajów przemocy wobec dzieci stanowiły 59,2 proc. przypadków.

Skutki przemocy psychicznej

Deprecjonowanie skutków przemocy psychicznej jest błędem. Konsekwencje takiego zaniechania mogą być dla dziecka niezwykle dotkliwe i zaważyć na jego dorosłym życiu.

Gnębione dzieci mają zaburzone poczucie własnej wartości. Co ważne, już bycie świadkiem przemocy może mieć katastrofalny wpływ na rozwój dziecka. Z badań przeprowadzonych w latach 80. wynika, że niemowlęta wychowujące się w rodzinach patologicznych, w których rodzice stosowali wobec siebie przemoc wykazywały problemy zdrowotne, nie zasypiały tak lekko jak ich rówieśnicy, wykazywały mniejsze przywiązanie do opiekunów.

Niewłaściwie, agresywne czy obojętne zachowanie rodziców w stosunku do niemowlaków i małych dzieci może skutkować występowaniem tzw.zespołu nieorganicznego zaburzenia rozwoju. Dzieci nim dotknięte gorzej się rozwijają: notuje się u nich niedostetczny dla danej grupy wiekowej przyrost wagi i wzrostu oraz opóźnienia w sferze rozwoju emocjonalności.

Dostrzeżenie somatycznych objawów tego rodzaju i powiązanie ich z przemocą psychiczną jest jednak dość trudne. Wyraźniej manifestują się zmiany w zachowaniu. Dzieci doświadczające przemocy psychicznej mają zaniżoną samoocenę i zaburzone poczucie pewności siebie. Bywają wycofane, nieśmiałe, ale mogą też przejawiać zachowania agresywne. Często można wyróżnić w ich zachowaniu jedną z trzech, charakterystycznych postaw:

uciekanie w dorosłość: opieka nad rodzeństwem, wchodzenie w rolę rodzica, przejmowanie obowiązków, których ojciec lub matka nie wypełniają
uciekanie w agresję: zachowania antyspołeczne, zaobserwowane w domu przenoszone są na grunt relacji koleżeńskich, szkolnych, międzyludzkich
uciekanie w niewidzialność: dzieci które spotykają się z agresją kojarzą interakcję jako zapalnik, wyzwalający przemoc. Wychodzą więc z założenia, że lepiej być dla otoczenia obojętnym, nie ściągać na siebie uwagi

Przemoc psychiczna w szkole: bullying

Miejscem, w którym dzieci spotykają się z przemocą często bywa szkoła. Jak przekonują eksperci, dręczenie, gnębienie, wyzywanie i obrażanie to nieodłączna część szkolnego “rytuału” dla ogromnej grupy dzieci.

Jak argumentowała posłanka Katarzyna Osos w interpelacji złożonej w Sejmie w lipcu 2020, badania wskazują że ponad połowa uczniów zmaga się z przemocą psychiczną: bywa wyśmiewana i poniżana, często do takiego stopnia, że z obawy przed gnębicielami nie chce uczestniczyć w zajęciach.

Zjawisko “bullyingu”, czyli znęcania się i zastraszania, mające na celu wykluczenie dziecka poza nawias grupy rówieśniczej obserwuje się w szkole niemal od zawsze, ale w ostatnich latach przybiera ono znacznie większą skalę ze względu na dostępność nowych technologii. Dzieci zmagają się więc nie tylko z przemocą słowną, wyrażoną werbalnie, ale również wymierzonym bezpośrednio w nie, internetowym hejtem.

Jak wynika z raportu “Wilki i owce w Internecie, czyli raport na temat hejtu wśród młodzieży“ przygotowanego przez IQS na zlecenie Global Dignity Poland w listopadzie 2016 roku, aż 55 proc. młodzieży w wieku 15-18 lat spotkało się z wymierzonym przeciwko nim hejtem. Wśród młodszych nastolatków (12-14 lat) tego rodzaju przemocy doświadczyła niemal jedna trzecia dzieci.

Przemoc szkolna: kiedy reagować?

Rodzice mogą mieć problem z odpowiednią reakcją na hejt wobec ich dziecka. Z jednej strony winne może być tu niezrozumienie specyfiki działania mediów społecznościowych, a z drugiej zamknięta postawa, którą wobec dorosłych przyjmuje wiele nastolatków.

Jeśli dodamy do tego poczucie wstydu, jakie często towarzyszy nienawistnym i ośmieszającym postom, wydobycie od dziecka informacji, że dzieje mu się krzywda, jest trudne. Wskazówką mogą być zmiany w zachowaniu. Poniższe “czerwone flagi” powinny wzbudzić wzmożoną czujność.

Jak poznać, że dziecko może doświadczać hejtu?

staje się apatyczne, smutne, chwiejne w nastrojach
nie może spać, budzi się z płaczem, wspomina nocne koszmary, moczy się
traci apetyt lub kompulsywnie zajada się
nagle zaczyna obniżać wyniki w nauce, porzuca dotychczasowe zainteresowania, sprawia wrażenie zniechęconego wszystkim, co robi
unika szkoły, kontaktów z rówieśnikami
trzy
skarży się na ogólne złe samopoczucie

Samo dostrzeżenie, że “coś jest nie tak” to tylko połowa sukcesu. Ważnej jest równie aby zrozumieć, dlaczego dziecko nie chce się z nami podzielić swoimi doświadczeniami.

Dlaczego dzieci nie mówią, że padły ofiarą hejtu?

bo się wstydzą
bo myślą, że same zrobiły coś złego
bo czują się winne
bo wydaje im się, że hejterzy piszą prawdę
boją się braku zrozumienia ze strony dorosłych
myślą, że skoro dorosły i tak nie rozumie “internetów” to pewnie zamiast pomóc, wyśmieje problem
boją się, jak zareagują znajomi; nie chcę wyjść na donosicieli
myślą, że rozpowiadanie o tym co się dzieje w necie wykluczy ich z grupy; rówieśnicy pomyślą, że są “słabi"

Gdzie zgłosić przemoc psychiczną?

Jeśli jesteśmy świadkami przemocy w rodzinie, możemy zgłosić ten przypadek dzwoniąc Niebieską Linię. Eksperci Fundacji pomogą nam podjąć najwłaściwsze kroku i poinstruują jak się zachować.

Niebieska Linia: 800 120 002
Niebieska linia jest czynna od poniedziałku do soboty od 8.00 do 22.00, w niedzielę i święta od 8.00 do 16.00.

Biuro Rzecznika Praw Dziecka prowadzi swój telefon zaufania:
Dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka: 0 800 12 12 12

Pomoc specjalistów oferuje również Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę:
Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży: 116 111
Specjaliści Fundacji dyżurują 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu.
Fundacja prowadzi również skrzynkę kontaktową i przyjmuje zgłoszenia w formie pisemnej. Można ją znaleźć pod tym adresem.

Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę prowadzi również Projekt 800 100 100.
Pod tym numerem znajdziemy wsparcie specjalistów z zakresu psychologii. Telefon jest dedykowany rodzicom i nauczycielom, którzy potrzebują pomocy w związku z agresją w szkole oraz cyberprzemocą.

Telefon: 800 100 100
Infolinia jest bezpłatna i anonimowa. Specjaliści dyżurują od poniedziałku do piątku, w godzinach 12:00 - 15:00

Zobacz także :