Różne oblicza patriotyzmu. Charakterystyka porównawcza Marcina Borowicza i Andrzeja Radka
Marcin Borowicz i Andrzej Radek to bohaterowie "Syzyfowych prac" Stefana Żeromskiego. Wywodzą się z zupełnie innych środowisk i reprezentują skrajnie różne drogi do patriotyzmu i polskości. Co ich łączy? Oto charakterystyka porównawcza Marcina Borowicza i Andrzeja Radka.
- Marcin Borowicz i Andrzej Radek to bohaterowie „Syzyfowych prac” Stefana Żeromskiego
- Żyjący w zaborze rosyjskim chłopcy wywodzą się z zupełnie innych warstw społecznych: Borowicz z drobnej szlachty, a Radek z ubogiego chłopstwa
- Andrzej Radek od początku poświęca się działalności patriotycznej, podczas gdy Marcin Borowicz początkowo ulega wpływom rusycystycznym
- Marcin Borowicz i Andrzej Radek to pozytywni bohaterowie, którzy pokazują różne drogi dojrzewania do patriotyzmu i polskości
Bohaterów "Syzyfowych prac" Stefana Żeromskiego różni już sam wygląd zewnętrzny. „(…) Był to duży, tęgi i muskularny chłopak ośmioletni, z twarzą nie tyle piękną, ile rozumną i miłą. Oczy miał czarne, połyskliwe, w cieniu gęstych brwi ukryte. Włosy krótko przystrzyżone na jeża (…)” – opisuje Stefan Żeromski 8-letniego bohatera w chwili, gdy rodzice odwożą do szkoły początkowej. Gdy Marcin dojrzewa, zmienia się jednak fizycznie i mężnieje.
O wyglądzie zewnętrznym Andrzeja, którego poznajemy dopiero podczas wędrówki do gimnazjum, nie dowiadujemy się wiele. Wiemy jednak, jak się ubiera. "(…) Miał na sobie uczniowski mundur, na głowie czapkę z palmami, na plecach tornister, tornister ręce patyk. (…) Buty miał na wysokich obcasach, obcasach z podkówkami, (…)" – brzmi opis bohatera. Jego skromny i nędzny ubiór odróżniał go od Marcina, który nosi eleganckie "bekisze z futrzanym kołnierzem i wełniane rękawiczki", trzewiki i pończochy. Później zmienia je na mundurek gimnazjalny, spodnie i kamasze.
Podczas gdy Marcin jest rozpieszczony przez rodziców i wszystko przychodzi mu łatwo, Andrzej musi na wszystko zapracować sam, a edukację – którą krytykują jego matka i ojciec – rozpoczyna jedynie dzięki pomocy korepetytora Antoniego Paluszkiewicza, który finansuje jego naukę. Po jego śmierci Andrzej musi jednak sam się utrzymać i radzić sobie sam.
Z powodu łagodnych okoliczności życiowych Borowicz długo jest biernym obserwatorem swojego życia i nie przejmuje żadnej inicjatywy. Zagubiony i samotny po śmierci matki ulega rusycystycznym wpływom inspektora Zabielskiego. Tymczasem upokarzany i wyśmiewany Radek bierze sprawy w swoje ręce, poświęca się edukacji i staje się kowalem swojego losu, gdyż nie chce wrócić do rodzinnego domu. Bierność Marcina i determinacja Andrzeja to cechy najbardziej różniące bohaterów "Syzyfowych prac", ale nie jedyne.
Charakter Marcina Borowicza kształtuje się przez całą powieść. Początkowy jest naiwny, zamknięty w sobie, wycofany i nieśmiały. Andrzej Radek jest z kolei odważny i śmiały. Jest również impulsywny, o czym świadczy, chociażby bojka z po lekcji matematyki. Marcin Borowicz jest z kolei skryty, wrażliwy i uczuciowy, co pokazuje jego miłość do Anny. W przeciwieństwie do Marcina Andrzej jest silny psychiczny i twardy.
Andrzej Radek ciężko pracuje i jest ambitny. Poświęca się nie tylko nauce, ale patriotycznej działalności w czasach zaborów. Wie, że jest Polakiem i musi bronić polskości, z kolei Marcin Borowicz początkowo nie jest tego świadomy. Chłopak ulega rusyfikacji, gdy wcześniej nie styka się z patriotyzmem. Dopiero gdy Bernard Zygier recytuje na lekcji języka polskiego "Redutę Ordona", w bohaterze budzi się patriotyczna świadomość i zaczyna angażować się w narodową działalność.
Mimo tych różnic Borowicza i Radka łączą: inteligencja, wytrwałość oraz świadomość polskości (która, choć następuje to później, budzi się w Marcinie z ogromną siłą). Chłopcy spotykają się w piątej klasie i zaprzyjaźniają się. Podobny jest również ich stosunek do przyjaźni: są wierni i lojalni. Radek staje się oparciem dla Borowicza i przewodnikiem na jego patriotycznej drodze, dzięki niemu Marcin nie czuje sie samotny.
Marcin Borowicz i Andrzej Radek to bohaterowie pozytywni, chociaż bardzo różni. Obaj reprezentują początkowo zupełnie inne życiowe postawy: Borowicz płynie z prądem, Radek pod prąd, Marcin ulega wpływom, Andrzej jest nieugięty. Podczas gdy w Borowiczu patriotyzm budzi się dopiero pod wpływem szkolnych wydarzeń, Radek od początku wytrwale broni swojej polskości. Marcina nie można jednak za to potępiać, gdyż, w przeciwieństwie do Andrzeja, nie miał w swoim życiu patriotycznych wzorców.
Podczas gdy przykład Marcina Borowicza pokazuje, że nigdy nie jest za późno na zmianę, a dojrzałość przychodzi dopiero z czasem, to Andrzej Radek uczy czytelników "Syzyfowych prac" ciężkiej pracy, determinacji i walki o to, co w życiu jest dla nas ważne. Obaj chłopcy mogą być jednak wzorami do naśladowania.