"Czas to pieniądz". Metafor używamy na co dzień, ale wcale nie zdajemy sobie z tego sprawy

• Metafora to połączenie dwóch lub więcej wyrazów, które razem mają zupełnie inne znaczenie, niż te same wyrazy oddzielnie.
• Metafory dzielimy na potoczne (językowe) i poetyckie (literackie).
• Do odmian metafor należą: animizacja, personifikacja, katachreza, peryfraza, hiperbola, synestezja, synekdocha i metonimia.
• Związki frazeologiczne zawsze są metaforami, ale metafory to niekoniecznie frazeologizmy.

Metafora

Przykłady metafory

• "Jestem samochodem" – jestem człowiekiem, nie samochodem; oznacza to, że przyjechałem samochodem,
• "Czytam Mickiewicza" – nie czytam Adama Mickiewicza-człowieka, ale jego dzieło; zamiast powiedzieć "czytam książkę danego pisarza", często mówimy skrótowo "czytam danego pisarza",
• "Nogi z waty" – nasze nogi nie są zbudowane z waty; w ten sposób mówimy, że trudno jest nam utrzymać się na nogach, które z powodu emocji są niestabilne jak puchowe kłębki waty,
• "Czas to pieniądz" – czas dosłownie nie jest pieniądzem, ale jest bardzo cenny, gdyż zamiast leniuchować, możemy pracować i zarobić w tym czasie pieniądze,
• ”Ręce opadają" – nasze ręce wcale nie muszą nam fizycznie opadać; mówimy tak, gdy jesteśmy czymś zniechęceni i chcemy wyrazić dezaprobatę ("Przeczytałem wypracowanie mojego ucznia i ręce mi opadły") albo czujemy się bezradni wobec określonej sytuacji ("Znowu nic nie załatwiłem w urzędzie i ręce już mi opadają"),
• "Chętnie wypiję filiżankę kawy" – nie mogę wypić filiżanki, gdyż filiżanka nie jest cieczą, tylko ciałem stałym, ale wypiję zawartość filiżanki,
• ”Ona ciągle chodzi z głową w chmurach" – chmury są za wysoko, żeby włożyć w nie głowę; metafora ta oznacza, że ktoś jest rozmarzony, roztrzepany, rozkojarzony i myśli zupełnie o czymś innym, przez co wydaje się nieobecny tu i teraz,
• "Straciłem dla niej głowę" – moja głowa dalej jest na mojej szyi; mówimy tak, gdy zakochamy się w kimś do szaleństwa, jesteśmy tą osobą zafascynowani i zrobimy dla niej wszystko,
• "Stalowe nerwy" – stal to stop żelaza z węglem i nie ma nic wspólnego z naszymi emocjami; oznacza to, że jesteśmy silni psychicznie, czyli spokojni i opanowani w każdej sytuacji,
• "Jestem w dołku" – nie wpadłem do żadnego dołu, ale jestem w trudnej sytuacji fizycznej lub psychicznej,
• "Nie podcinaj mi skrzydeł” – człowiek nie ma skrzydeł, więc nie można mu ich podciąć; zwrot ten oznacza zniechęcanie kogoś, pozbawianie go możliwości działania i odbieranie mu zapału,
• "Rozszarpałabym go na strzępy!" – wcale nie chcę nikogo rozszarpać, czyli zabić, ale jestem na tę osoby wściekły,
• "Nadajemy na tych samych falach" – nie nadajemy na falach radiowych przez radio, ale świetnie się dogadujemy;
• "Interes się kręci" – interes, tutaj w zrozumieniu biznes, nie może dosłownie się kręcić; mówimy tak, gdy nasza firma świetnie prosperuje,
• "Mam wrażenie, że stoję w miejscu" – wcale nie muszę stać, gdy wypowiadam te słowa, równie dobrze mogę iść lub biec; oznacza to, że nie rozwijam się, np. zawodowo, nie osiągam sukcesów, a w moim życiu nie nastąpiły oczekiwane zmiany na tym polu,
• "Poprosiłem ja o rękę" – wcale nie prosimy nikogo, żeby odciął nam swoją rękę i ją nam ofiarował; oznacza to złożenie komuś propozycji małżeństwa, czyli oświadczenie się,
• "Głowa mi pęka" – moja głowa nie ulega pęknięciu, ale po prostu bardzo mnie boli,
• "Cały dzień miał muchy w nosie" – nie miał owadów w dziurkach swojego nosa, ale przez cały dzień miał zły humor.

Przenośnia literacka

Metafora poetycka: funkcje

• wzbogaca i upiększa język,
• porusza wyobraźnię czytelnika,
• budzi w odbiorcy określone emocje,
• odzwierciedla stosunek autora (w tym emocjonalny) do danej osoby, przedmiotu lub zjawiska,
• buduje nowe skojarzenia, podnosi wartość artystyczną utworu,
• wskazuje na kunszt literacki artysty.

Przenośnia literacka: przykłady

Metafora: odmiany

• metonimia – figura stylistyczna, która polega na zastąpieniu nazwy przedmiotu lub zjawiska nazwą innego przedmiotu albo zjawiska, które pozostają z nim w zależności, np. "jestem samochodem", zamiast "przyjechałem samochodem",
• synekdocha – odmiana metonimii; figura stylistyczna, która polega na zastąpieniu nazwy całości lub kilku przedmiotów nazwą części albo jednego przedmiotu, np. czworonóg zamiast pies,
• katachreza – przenośnia utworzona na zasadzie odległych skojarzeń, np. ząb czasu,
• peryfraza – figura stylistyczna, która polega na zastąpieniu słowa przez jego opis lub metaforę, np. Boża Rodzicielka,
• hiperbola – zwrot stylistyczny, który polega na zamierzonej przesadzie, np. morze bezbrzeżne,
• animizacja – środek stylistyczny, który polega na nadaniu przedmiotom nieożywionym albo pojęciom abstrakcyjnym cech istot żywych, np. morze ryczy,
• personifikacja – środek stylistyczny polegający na nadaniu zwierzętom, roślinom, przedmiotów nieożywionym, zjawiskom i pojęciom abstrakcyjnym ludzkich cech, np. słońce wstaje,
• synestezja – środek stylistyczny, który polega na przypisaniu jakiemuś zmysłowi wrażeń, które są odbierane innym zmysłem, np. barwa dźwięku.

Metafora a związek frazeologiczny

• pięta Achillesa – słaby punkt,
• pogoda pod psem – zła pogoda,
• zdrów jak ryba – bardzo zdrowy,
• tyle, co kot napłakał – bardzo mało,
• patrzeć przez różowe okulary – być optymistą,
• siedzieć jak mysz pod miotłą – być cicho,
• wstać lewą nogą – mieć zły humor bez konkretnego powodu,
• mieć motyle w brzuchu – być zauroczonym lub zakochanym,
• mieć dwie lewe ręce – być niezdarnym,
• biały kruk – coś jedynego w swoim rodzaju, niepowtarzalnego.