Dokucza, szczypie i się sprzeciwia? Ekspert zdradza, czego brakuje twojemu dziecku
Dzieci wymagają od rodziców wiele uważności, pracy i zrozumienia. Zawsze znajdzie się coś, co opiekun w wychowaniu dziecka przeoczył. Zdarza się, że tym elementem jest empatia. Problem pojawia się szczególnie wtedy, gdy z empatią na bakier są sami rodzice, a także środowisko, w którym dziecko się wychowuje. Wówczas nie ma się, co dziwić, gdy maluch nieustannie dokucza młodszemu rodzeństwu czy męczy psa. Jak budować w dziecku empatię?
Empatia u dziecka — czym jest?
Empatia jest stanem bardzo potrzebnym dziecku. Dzięki niemu będzie łatwiej wchodziło w relacje z rówieśnikami, zawiązywało przyjaźnie, odnajdywało się w trudnych sytuacjach czy w przyszłości tworzyło dojrzały związek z drugą osobą. Niemniej, aby nauczyć dziecko empatii, psychoterapeuta Piotr Zaremba ze Strefy Myśli w Warszawie zaznacza, że rodzic najpierw sam musi dowiedzieć się, czym jest empatia.— Empatia jest umiejętnością postawienia się w sytuacji drugiego człowieka i skierowania uwagi na jego uczucia i potrzeby bez mieszania ich z własnymi. Dzięki niej można zobaczyć świat oczami tej drugiej osoby bez oceniania — tłumaczy psychoterapeuta.
Empatia to trudna do opanowania sztuka i jak zaznacza w jednej ze swoich książek o empatii psycholog Marshall Rosenberg, nie należy jej mylić z radzeniem, pouczaniem, pocieszaniem, wypytywaniem, czy korygowaniem. Empatia ma spełniać potrzebę drugiej osoby, jaką jest poczucie bycia zrozumianą.
Relacja rodzic-dziecko a empatia
Poza tym podstawą w budowaniu empatii u najmłodszych jest zachowanie dobrej relacji na linii rodzic-dziecko. Dobra relacja w tym wypadku oznacza postawienie dziecka w centrum uwagi.— Przede wszystkim należy zadbać o to, by emocjonalne i fizyczne potrzeby dziecka były zaspokojone. W tym celu należy poświęcić mu odpowiednią ilość czasu np. na zabawę. Ważne jest, by córka lub syn słyszeli od rodzica, że są kochani i mieli poczucie niezawodności mamy i taty oraz świadomość, że zawsze mogą na nich liczyć — tłumaczy Piotr Zaremba.
Co więcej, rolą opiekuna jest w tym wypadku również nauczenie pociechy radzenia sobie z trudnymi emocjami, ale również ich prawidłowego wyrażania.
— Kształtowanie w dziecku empatii wiąże się z umiejętnością przeżywania emocji. Rodzic powinien zatroszczyć się o to, by dziecko potrafiło radzić sobie ze smutkiem, lękiem czy gniewem. Ważne jest również, by potrafiło nazywać i wyrażać emocje, by łatwiej było mu obchodzić się z nimi oraz rozumieć innych — dodaje ekspert.
Dziecko empatii uczy się od rodziców
Rodzice nie zawsze zdają sobie sprawę z tego, że to właśnie oni są dla swoich dzieci największym przykładem tego, jak budować empatię. Dlatego, aby wykształcić w dziecku tę umiejętność, sam dorosły powinien być empatyczny. Jeśli jest odwrotnie, przekazanie dziecku odpowiednich wzorców może być trudne.Budowanie w dziecku empatii może być bardzo skuteczne przez nie tyle mówienie, ile pokazywanie. Choć rozmowa o prawidłowych i nieodpowiednich zachowaniach, które mogą innych ranić lub sprawiać im smutek też jest ważna.
Psychoterapeuta zaznacza, że jeśli dorosły sam fizycznie karci psa lub klapsem kara dziecko, można oczekiwać, że podchwyci ono te zachowania i samo będzie je egzekwować w stosunku do zwierząt czy młodszego rodzeństwa.
— Należy dziecku pokazywać empatyczne zachowania. Można je zapisać na wolontariat, zaproponować przeprowadzenie starszej osoby przez ulicę, poniesienie zakupów sąsiadce, ale także pokazać, jak przepraszać za złe zachowanie i dziękować za czyjąś pomoc.
Postaw dziecko w sytuacji drugiej osoby
Gdy dziecko ma w rodzicu odpowiedni wzór i wzajemne relacje są na dobrej drodze, to warto zacząć stawiać pociechę w sytuacji tego drugiego człowieka. Jeśli maluch robi coś źle, warto zadać mu wówczas pytanie — jak ty byś się poczuł, gdyby tobie ktoś tak zrobił? Psychoterapeuta Piotr Zaremba podkreśla:— Trzeba pokazać dziecku, że to, co robi, może sprawiać komuś przykrość lub ból. Należy wyzbywać się w tym wypadku komunikacji, która uczy przedmiotowego traktowania. Czyli argumentowanie dziecku: "Nie ciągnij kota za ogon, bo cię podrapie". Zamiast tego należałoby powiedzieć: "Nie ciągnij kota za ogon, bo go to boli" — dodaje psychoterapeuta ze Strefy Myśli.
— W przypadku nieodpowiedniego zachowania nie należy mówić dziecku "jesteś zły" czy "niedobry". W ten sposób można je jeszcze bardziej negatywnie nastawić do otoczenia.
Ćwiczenia na budowanie empatii
Chcąc kształtować w dziecku empatię, należy najpierw samemu się jej nauczyć i potrafić wcielić się w sytuację drugiej osoby. Następnie ogromne znaczenie ma budowanie odpowiedniej relacji dziecko-rodzic i dawanie maluchowi przykładu, jak traktować innych ludzi.Można też zastosować kilka ćwiczeń w celu rozwijania empatii, Piotr Zaremba podkreśla, że warto uczyć dzieci empatycznych zachowań w relacjach ze zwierzętami, gdyż są one na nie wyczulone i proponuje np.: ćwiczenie na ważność imienia.
Ćwiczenie na ważność imienia:
Chodzi w nim o to, by dziecko wcieliło się w hodowcę psów, który ma ich wiele. Każda rasa pełni jakąś pomocną funkcję. Należy tę funkcję wskazać i przy okazji nadać czworonogowi imię zgodne, z jego rolą.
— Bernardyn — pomocny w ratownictwie, poszukiwaniu zaginionych i ratowaniu ludzi.
— Owczarek podhalański — pomocny, jako stróż stada owiec przed atakiem drapieżników.
— Labrador — pomocny w ratownictwie wodnym oraz jako przewodnik niewidomych.
— Owczarek niemiecki — pomocny jako "pracownik" policji, pies obronny i przewodnik.
Inne ćwiczenia na budowanie empatii:
— Wspólne czytanie bajek.
— Zabawa w "jestem tobą" — mamą, babcią, osobą niewidomą, osobą na wózku — wcielenie się w tę konkretną rolę.
— Nagradzanie zwierząt i okazywanie wdzięczności ludziom, gdy są dla nas serdeczni, pomocni i dobrzy.
— Słoik wdzięczności — podpisać słoiki imionami domowników i codziennie każdemu wrzucać karteczkę wdzięczności za coś dobrego, co dziś ta osoba zrobiła.
— Rodzinny album szczęścia — wklejać do niego zdjęcia ze wspólnych szczęśliwie spędzonych chwil i podpisywać je miłymi wspomnieniami.
— Empatyczna wymiana zdań — Czy czujesz X, ponieważ chciałby Y.
Może cię zainteresować: "Mamusia cię nie pokocha, jeśli będziesz taka!". Tak narcystyczne kobiety niszczą swoje dzieci