Co marcowa pogoda mówi o zbiorach i dlaczego Zośka jest zimna? Mądrość zaklęta w przysłowiach

Jak świat światem nasi przodkowie starali się wyciągać wnioski na przyszłość z tego, jakie plony przyniesie dany rok. Ich życie wiązało się ściśle z przyrodą, którą bacznie obserwowali. W pewnym momencie zauważyli, że suchy marzec często wiąże się z dobrymi plonami zbóż, a nieco gorszymi owoców, czy wczesny przylot ptaków wędrownych powinien być sygnałem do rozpoczęcia wysiewów. 

To, że "w marcu jak w garncu", a "kwiecień-plecień, bo przeplata trochę zimy, trochę lata" słyszeliśmy wszyscy, ale tych związanych z miesiącami przysłów jest mnóstwo i choć dziś kojarzą nam się z zabawnymi rymowankami, to wciąż mówią wiele, o tym, jaka pogoda nas czeka.

W maju najmocniej wybijają się Ogrodnicy i "zimna Zośka", bo to oni zwiastowali kryzys majowej pogody. Po połowie maja plonom już mróz nie zagrażał. "Za świętą Zofiją, pola w kłos wybiją" i aż do jesieni ma nie być przymrozków. 

Maj miał być też wzorem dla czerwca, dlatego jeśli ten pierwszy był deszczowy, po czerwcu również nie spodziewano się niczego dobrego. "Czerwiec na maju zwykle się wzoruje, jego pluchy i pogody chętnie naśladuje" mawiano. Ewentualną piękną pogodę w lipcu również uważano za dobrą wróżbę. "Gdy w lipcu upały, wrzesień doskonały". Było to o tyle ważne, że lipcowe słońce miało pozwolić dojrzeć kłosom, aby plony zbóż były obfite, a w tamtym czasie żniwa ciągnęły się aż do września.

Sierpniowe upały zwiastowały natomiast długą i mroźną zimę, ale i dobre plony, które pozwalały ją przetrwać. "Gdy w dni sierpnia spieka wszędzie, tedy długa zima będzie", "Jeśli w sierpniu dni jasne, będą stodoły ciasne". Wrześniowa piękna pogoda zwiastowała deszczowy październik i wietrzną zimę. "Jeśli wrzesień będzie suchy, październik nie oszczędzi nam pluchy", "Gdy wrzesień bez deszczów będzie, w zimie wiatrów pełno wszędzie". 

Sam październik, jeśli był łaskawy, zapowiadał mroźny luty, jeśli przyniósł jesienne mrozy, to należało się spodziewać, że w styczniu zima odpuści. "Gdy październik mroźny, to nie będzie styczeń groźny", "Gdy w październiku ciepło chadza, w lutym mrozy naprowadza". Mroźny styczeń za to można było wyczytać z listopadowej aury. "Deszcz z początkiem listopada, mrozy w styczniu zapowiada".

W grudniu najważniejsza była oczywiście prognoza na Boże Narodzenie. "Święta Baśka po lodzie, to Wigilia po wodzie" i odwrotnie. W tych starych porzekadłach niejednokrotnie skupiała się wielka ludowa mądrość, rymowanki ułatwiały zapamiętywanie i przekazywanie wieloletnich doświadczeń i obserwacji kolejnym pokoleniom. Co mówili nasi dziadkowie o wiosennych miesiącach?

Nasi przodkowie niecierpliwie wypatrywali przylotu dzikich ptaków, które miały oznaczać definitywne zakończenie zimy. A to oznaczało początek pracy na roli. "Gdy dzika gęś w marcu przybywa, ciepła wiosna bywa". Z niepokojem za to przyjmowano marcowe mgły, wierzono, że przekładają się one bezpośrednio na mokre dni w okresie żniw, a te wyjątkowo były niepożądane. "Ile w marcu dni mglistych, tyle w żniwa dni dżdżystych".

Deszczowy marzec zwiastuje nieurodzaj w plonach zbóż. "Kiedy w marcu deszczu wiele, nieurodzaj zboża ściele", "Gdy w marcu deszcz pada, wtedy rolnik biada, gdy słońce jaśnieje, to rolnik się śmieje" - kolejne ludowe porzekadło, które sugeruje, że suchy słoneczny marzec sugeruje dobry dok dla rolników.

"Słońce marcowe, owocom niezdrowe" - jednak nie wszystko obrodzi zdaniem naszych przodków, kiedy marzec jest słoneczny. Sadownicy mieli przeklinać taką pogodę.

Niektóre porzekadła wskazują na wyraźną zależność plonów nie tylko z marcową, ale i majową pogodą. "Suchy marzec, kwiecień mokry, maj przechłodny - nie będzie rok głodny". Dobre plony żyta zapowiada również to przysłowie "Suchy marzec, mokry maj, będzie żytko jako gaj". Za dobrą wróżbę odczytywano też marcowe burze "W marcu, gdy są grzmoty, urośnie zboże ponad płoty".

W porzekadłach nie brakuje także szerszego spojrzenia. Niektóre z nich sugerują, że marcowa pogoda sporo mówi o tym, jaka przed nami jesień. "Marzec, czy słoneczny, czy płaczliwy, listopada obraz żywy". 

W kwietniu niecierpliwie wypatrywano wzmożonej aktywności owadów, bo "gdy w kwietniu pszczoły nie latają, długie chłody zapowiadają". Piękna wiosenna pogoda w kwietniu zwiastować miała obfite plony, ale też śnieżny grudzień. "Gdy w kwietniu słonko na dworze, nie będzie pustek w komorze". "W kwietniu łagodne kwiatki, w grudniu śnieżne płatki".

Jednak kwietniowe deszcze też napawały optymizmem "Kwiecień gdy deszczem plecie, to maj wystroi w kwiecie”. Nieco gorzej dla maja, gdy kwiecień zabierał mu urodę "Pogody kwietniowe - słoty majowe". Pogoda miała za to sprzyjać już niezmiennie po 23 kwietnia "Na świętego Wojciecha, pierwsza wiosny pociecha".

W annałach naszej historii można znaleźć przysłowia nieomal na każdy dzień w roku. Te wiosenne są najbardziej znane, bo zwykle odnosiły się do tego, jakich plonów się spodziewać. A to przecież było kluczowe. Gospodynie musiały wiedzieć, jak planować przetwory, jak zarządzać zapasami, kiedy siać, a kiedy zbierać, od tego przecież zależał byt rodziny.