Reklama.
Reklama.
Reklama.
"Czas to pieniądz". Metafor używamy na co dzień, ale wcale nie zdajemy sobie z tego sprawy
Metafory są środkami poetyckimi, które kojarzą się ze szkolną analizą wierszy. Jednak metafory nazywane przenośniami używane są przez nas w języku codziennym. Metafor nigdy nie rozumiemy dosłownie, a skupiamy się na ich znaczeniu przenośnym. Oto jak tworzyć i używać metafor.
Reklama.
Metafora
Metafora (przenośnia) to jeden z najpopularniejszych środków stylistycznych (stosowanych w sztuce zabiegów językowych, które wywołują w odbiorcy określone emocje). Co to jest metafora?Klasyczną definicję metafory stworzył Arystoteles w "Poetyce": "metafora jest to przeniesienie nazwy jednej rzeczy na inną: z rodzaju na gatunek, z gatunku na rodzaj, z jednego gatunku na inny, lub też przeniesienie nazwy z jakiejś rzeczy na inną na zasadzie analogii".
Dzisiaj ta definicja uznawana jest jednak za błędna, gdyż myśliciel zrównał metaforę z porównaniem. Tymczasem nie każda metafora jest porównaniem (ale każde porównanie jest metaforą).
Jak czytamy w Encyklopedii PWN, "metafora to "[gr. metaphorá ‘przeniesienie’] przenośnia, zespół słów, w których znaczenie jednych zostaje przeniesione na znaczenie pozostałych słów, na zasadzie dostrzeżonego między nimi, mniej lub bardziej odległego pokrewieństwa".
Mówiąc prościej, jest to takie połączenie dwóch wyrazów lub większej ich liczby, które razem mają zupełnie inne znaczenie, niż oddzielnie. Połączenie wyrazów w metaforze nie posiada żadnego sensu dosłownego, ale sens niedosłowny, czyli przenośny i metaforyczny.
Odczytujemy go dzięki podobieństwom (czyli analogiom) między wyrazami, które mogą dotyczyć np. danych wrażeń czy cech. Metafory dzielimy na potoczne (językowe) i poetyckie (literackie).
"Jestem samochodem" – jestem człowiekiem, nie samochodem; oznacza to, że przyjechałem samochodem,
"Czytam Mickiewicza" – nie czytam Adama Mickiewicza-człowieka, ale jego dzieło; zamiast powiedzieć "czytam książkę danego pisarza", często mówimy skrótowo "czytam danego pisarza",
"Nogi z waty" – nasze nogi nie są zbudowane z waty; w ten sposób mówimy, że trudno jest nam utrzymać się na nogach, które z powodu emocji są niestabilne jak puchowe kłębki waty,
"Czas to pieniądz" – czas dosłownie nie jest pieniądzem, ale jest bardzo cenny, gdyż zamiast leniuchować, możemy pracować i zarobić w tym czasie pieniądze,
”Ręce opadają" – nasze ręce wcale nie muszą nam fizycznie opadać; mówimy tak, gdy jesteśmy czymś zniechęceni i chcemy wyrazić dezaprobatę ("Przeczytałem wypracowanie mojego ucznia i ręce mi opadły") albo czujemy się bezradni wobec określonej sytuacji ("Znowu nic nie załatwiłem w urzędzie i ręce już mi opadają"),
"Chętnie wypiję filiżankę kawy" – nie mogę wypić filiżanki, gdyż filiżanka nie jest cieczą, tylko ciałem stałym, ale wypiję zawartość filiżanki,
”Ona ciągle chodzi z głową w chmurach" – chmury są za wysoko, żeby włożyć w nie głowę; metafora ta oznacza, że ktoś jest rozmarzony, roztrzepany, rozkojarzony i myśli zupełnie o czymś innym, przez co wydaje się nieobecny tu i teraz,
"Straciłem dla niej głowę" – moja głowa dalej jest na mojej szyi; mówimy tak, gdy zakochamy się w kimś do szaleństwa, jesteśmy tą osobą zafascynowani i zrobimy dla niej wszystko,
"Stalowe nerwy" – stal to stop żelaza z węglem i nie ma nic wspólnego z naszymi emocjami; oznacza to, że jesteśmy silni psychicznie, czyli spokojni i opanowani w każdej sytuacji,
"Jestem w dołku" – nie wpadłem do żadnego dołu, ale jestem w trudnej sytuacji fizycznej lub psychicznej,
"Nie podcinaj mi skrzydeł” – człowiek nie ma skrzydeł, więc nie można mu ich podciąć; zwrot ten oznacza zniechęcanie kogoś, pozbawianie go możliwości działania i odbieranie mu zapału,
"Rozszarpałabym go na strzępy!" – wcale nie chcę nikogo rozszarpać, czyli zabić, ale jestem na tę osoby wściekły,
"Nadajemy na tych samych falach" – nie nadajemy na falach radiowych przez radio, ale świetnie się dogadujemy;
"Interes się kręci" – interes, tutaj w zrozumieniu biznes, nie może dosłownie się kręcić; mówimy tak, gdy nasza firma świetnie prosperuje,
"Mam wrażenie, że stoję w miejscu" – wcale nie muszę stać, gdy wypowiadam te słowa, równie dobrze mogę iść lub biec; oznacza to, że nie rozwijam się, np. zawodowo, nie osiągam sukcesów, a w moim życiu nie nastąpiły oczekiwane zmiany na tym polu,
"Poprosiłem ja o rękę" – wcale nie prosimy nikogo, żeby odciął nam swoją rękę i ją nam ofiarował; oznacza to złożenie komuś propozycji małżeństwa, czyli oświadczenie się,
"Głowa mi pęka" – moja głowa nie ulega pęknięciu, ale po prostu bardzo mnie boli,
"Cały dzień miał muchy w nosie" – nie miał owadów w dziurkach swojego nosa, ale przez cały dzień miał zły humor.
.
Przykłady metafory
Podczas gdy metafory kojarzą się z językiem poetyckim, to istnieją metafory potoczne (językowe), które są wykorzystywane przez nas codziennie w języku użytkowym. Oto popularne i dobrze nam znane przykłady metafor potocznych:Przenośnia literacka
Metafora jest bardzo popularnym środkiem stylistycznym w literaturze, w tym poezji. Często wskazujemy przenośnie podczas analizy i interpretacji utworu literackiego, gdyż zawsze muszą mieć one jakiś cel i czemuś służyć. Pozwala nam to odczytać utwór nie w sposób dosłowny, ale zamierzony przez autora."Przenośnia poetycka różni się od potocznej wyrazistą antykonwencjonalnością, jej istotna wartość polega na odkrywczym, zaskakującym ujawnianiu utajonych w języku zależności znaczeniowych i przedmiotowych ('Rozgiąłem łuk przestrzeni w sklepieniu stuleci...', J. Przyboś)" – informuje Encyklopedia PWN pod hasłem metafora.
"Skłonność do odległych kojarzeń metaforycznych jest jedną z charakterystycznych cech nowatorskich kierunków poezji XX-wiecznej — zarówno tych, które widzą w przenośni świadomą konstrukcję intelektualną (Awangarda Krakowska), jak tych, dla których staje się ona środkiem przekazu nie kontrolowanych, podświadomych stanów psychicznych (surrealizm)" – czytamy.
wzbogaca i upiększa język,
porusza wyobraźnię czytelnika,
budzi w odbiorcy określone emocje,
odzwierciedla stosunek autora (w tym emocjonalny) do danej osoby, przedmiotu lub zjawiska,
buduje nowe skojarzenia, podnosi wartość artystyczną utworu,
wskazuje na kunszt literacki artysty.
Metafora poetycka: funkcje
Przenośnia literacka: przykłady
Oto metafory w wierszu "W marcu nad ranem" Jerzego Harasymowicza:Najlepiej jest zbudzić się w marcu nad ranem
Kiedy cieniutkie czarne widełki sadu przez wiatr wygięte
Gdy w niedalekim lasku śnieżyczki w najbielszych szatach
Czekają na wschód słońca by na tle czerwieni zmartwychwstać jak święte
Kiedy cieniutkie czarne widełki sadu przez wiatr wygięte
Gdy w niedalekim lasku śnieżyczki w najbielszych szatach
Czekają na wschód słońca by na tle czerwieni zmartwychwstać jak święte
Z dachu ubite przez czarownice biedne polskie diabły w łapciach
Siedząc sztywno zjeżdżają z łoskotem i znikają w ziemi
W ogrodzie spoza zaspy uszy zajęcy widać jak wielkie otwarte nożyce
Na oknie głowa kota jak wielka furażerka pilnie słucha co dzieje się w sieni
Siedząc sztywno zjeżdżają z łoskotem i znikają w ziemi
W ogrodzie spoza zaspy uszy zajęcy widać jak wielkie otwarte nożyce
Na oknie głowa kota jak wielka furażerka pilnie słucha co dzieje się w sieni
Jodły w mroku majaczą ogrodu pilnują
A z rynny jak z długiego starego buta gdzie skąpiec chował pieniądze
Sypią się bez przerwy monety czerniejącą dziurą
Bo na odwilży lodowy buta spód spękał, życie zakończył
A z rynny jak z długiego starego buta gdzie skąpiec chował pieniądze
Sypią się bez przerwy monety czerniejącą dziurą
Bo na odwilży lodowy buta spód spękał, życie zakończył
I rozpoznać już można góry niskie jak dach chatki nad którym wrony
Jak sczerniałe ze starości poszycie wirują z drzewa na wietrze
I widać jak już pod oknem po bieli
Skaczą pierwsze zielone trawki to tu to tam jak świerszcze
Jak sczerniałe ze starości poszycie wirują z drzewa na wietrze
I widać jak już pod oknem po bieli
Skaczą pierwsze zielone trawki to tu to tam jak świerszcze
Przenośnie w utworze: "czerniejąca dziura" (otwór rynny), "lodowy spód buta" (oblodzenie rynny), "najbielsze szaty" (płatki kwiatów), "życie zakończył" (stopniał) i "sypią się monety" (wylatują kryształki lodu).
metonimia – figura stylistyczna, która polega na zastąpieniu nazwy przedmiotu lub zjawiska nazwą innego przedmiotu albo zjawiska, które pozostają z nim w zależności, np. "jestem samochodem", zamiast "przyjechałem samochodem",
synekdocha – odmiana metonimii; figura stylistyczna, która polega na zastąpieniu nazwy całości lub kilku przedmiotów nazwą części albo jednego przedmiotu, np. czworonóg zamiast pies,
katachreza – przenośnia utworzona na zasadzie odległych skojarzeń, np. ząb czasu,
peryfraza – figura stylistyczna, która polega na zastąpieniu słowa przez jego opis lub metaforę, np. Boża Rodzicielka,
hiperbola – zwrot stylistyczny, który polega na zamierzonej przesadzie, np. morze bezbrzeżne,
animizacja – środek stylistyczny, który polega na nadaniu przedmiotom nieożywionym albo pojęciom abstrakcyjnym cech istot żywych, np. morze ryczy,
personifikacja – środek stylistyczny polegający na nadaniu zwierzętom, roślinom, przedmiotów nieożywionym, zjawiskom i pojęciom abstrakcyjnym ludzkich cech, np. słońce wstaje,
synestezja – środek stylistyczny, który polega na przypisaniu jakiemuś zmysłowi wrażeń, które są odbierane innym zmysłem, np. barwa dźwięku.
Metafora: odmiany
Metafora a związek frazeologiczny
Związek frazeologiczny (frazeologizm) to, podobnie jak metafora, połączenie dwóch lub więcej wyrazów, które razem mają zupełnie inne znaczenie, niż oddzielnie. Jednak, podczas gdy każdy związek frazeologiczny jest metaforą, to nie każda metafora jest związkiem frazeologicznym.Jaka jest różnica między związkiem frazeologicznym a metaforą? Związek frazeologiczny jest utrwalony w języku i spisany w słownikach frazeologicznych, podczas gdy metafora jest luźniejszym połączeniem. Możemy tworzyć przenośnie na bieżąco.
Przykłady związków frazeologicznych:
Reklama.