Chcesz mieć mądre dziecko. Jeszcze dziś zrób test cukrowej pianki
Popularyzacja wiedzy to jedno z ważniejszych zadań, które stają przed naukowcami, w tym również psychologami. W Instytucie Psychologii UJ oraz w Laboratorium Psychologii Rozwoju Małego Dziecka w najbliższy weekend odbędzie się Festiwal Nauki. Organizatorzy zapraszają do pogłębiania wiedzy dzieci i rodziców.
Warsztaty będą dotyczyć rozwoju samoregulacji u dzieci. To temat, który w ostatnim czasie interesuje badaczy zajmujących się psychologią rozwojową, psychologią poznawczą, ale także praktyków i rodziców. Obecnie wiemy znacznie więcej o rozwoju samoregulacji, a także o znaczeniu rozwoju tej umiejętności dla naszego funkcjonowania w szkole, czy w pracy. Przykładem może być klasyczny już test cukrowej pianki, czyli test odroczonej nagrody Waltera Mischela. Badanie polegało na tym, że dziecko miało do wyboru: albo zjeść jedną cukrową piankę od razu, albo poczekać i dostać dwie. Jak okazało się po latach, te dzieci, które poczekały i dostały więcej, w okresie dorastania osiągały lepsze wyniki w szkole, a w okresie dorosłości rzadziej popadały w uzależnienia i budowały zdrowsze relacje międzyludzkie. Podczas warsztatów będziemy więc dzielić się naszą wiedzą, aby mogła posłużyć rodzicom.
Skąd pomysł na stworzenie warsztatów o takiej właśnie tematyce?
Zależało nam na zaprezentowaniu wyników badań i wiedzy psychologicznej, która ma przełożenie na praktykę i może być przydatna we wspieraniu rozwoju dzieci. W Laboratorium Psychologii Rozwoju Małego Dziecka Instytutu Psychologii UJ, prowadziliśmy badania dotyczące rozwoju samoregulacji u małych dzieci, które zostały niedawno opublikowane w czasopiśmie Infant Behavior and Development. Chcieliśmy przekazać rodzicom z jednej strony aktualną wiedzę o wynikach naszych badań, a także znaleźć temat, który mógłby być dla nich interesujący – stąd temat samoregulacji u dzieci.
Jakiej wiedzy psychologicznej w kontekście wychowania rodzicom brakuje najbardziej?
Rodzice coraz częściej interesują się rozwojem dzieci, chcą wspierać ich rozwój w jak najlepszy sposób, szukają informacji, czytają poradniki popularnonaukowe. Wiedza z zakresu psychologii rozwoju jest bardzo bogata, często w takich poradnikach upraszczana czy niepełna.
Rodzice poszukują wiedzy jak wspierać dziecko, jak rozwija się na różnych etapach, jak sobie radzić w konkretnych trudnych sytuacjach. I tutaj z pomocą przychodzi nowoczesna psychologia. Odkrywamy nowe fakty, a dawniej przywoływane teorie są często uzupełniane czy wręcz odrzucane w świetle współczesnych badań. Trudno z jednej strony nadążyć za ogromem badań, a jeszcze trudniej wyłonić z nich praktyczne, przydatne wskazówki dla rodziców, czy nauczycieli. Wydaje się zatem, że łatwiej odpowiadać na konkretne pytania rodziców niż formułować zbyt ogólne porady, które nie są adekwatne dla każdego dziecka.
Jak psychologia może pomóc rodzicom?
Dostarczanie rzetelnej wiedzy popartej badaniami szerokiemu gronu odbiorcy, to wyzwanie dla naukowców. Popularyzacja wiedzy to również jedno z ważniejszych zadań, które stają przed naukowcami, w tym również psychologami. W Instytucie Psychologii UJ oraz w Laboratorium Psychologii Rozwoju Małego Dziecka staramy się popularyzować wiedzę naukową, mi.in. organizując warsztaty w ramach Festiwalu Nauki, ale także organizując spotkania w Kawiarni Naukowej Instytutu Psychologii UJ, przygotowując rozmaite wykłady otwarte.
Jaki jest dzisiejszy rodzic? Czym się charakteryzuje? Jak chce wychować przyszłe pokolenie? Empatyczny? Wymagający? Wczuwający się w sytuację?
To bardzo trudne pytanie, ponieważ obserwujemy zmiany w postawach rodziców i stylach wychowania. Zmieniają się cele i wartości, które są istotne dla rodziców. Zmienia się też sposób, w jaki psychologowie badają rodzicielstwo. Wcześniej mówiło się o pewnych postawach. Obecnie wielu badaczy mówi o kompetencjach rodzicielskich, które odnoszą się do takich aspektów relacji rodzic-dziecko, jak jakość komunikacji, afekt rodzicielski, czy sposób dyscyplinowania.
W grupie rodziców z Krakowa, którzy brali udział, w naszych badaniach do ważnych celów socjalizacyjnych rodzice zaliczali, m.in. umiejętność tworzenia bliskich relacji z innymi ludźmi, ale także zdolność rozwijania własnych talentów i umiejętności. Czyli z jednej strony chcemy, aby nasze dzieci rozwijały siebie, własne talenty, a z drugiej, by tworzyły bliskie relacje z innymi ludźmi. Coraz więcej rodziców, chce kompetentnie realizować te cele, poszukuje wiedzy psychologicznej, uczęszcza na warsztaty, czy organizowane szkoły dla rodziców, zastanawia się nad wyborem przedszkola, czy szkoły, analizując ich program i wartości. Myślę, że to istotna charakterystyka współczesnych rodziców.
O jakim badaniu zajmującym się rozwojem dzieci i rodziców każdy powinien wiedzieć?
Wiele jest takich badań, które można by tutaj przywołać. Ograniczę się do jednego, istotnego w kontekście rozwoju samoregulacji. W badaniu Nathana Foxa z Uniwersytetu Maryland, brały udział matki ze swoimi 9 miesięcznymi dziećmi. Po chwili swobodnej zabawy do pokoju wniesiono roślinę, a mamom powiedziano, że mają traktować roślinę, jakby była pod napięciem i nie pozwolić swojemu dziecku, aby ją dotknęło. Okazało się, że dla niektórych dzieci i ich rodziców, nie jest to trudna sytuacja i po zakazaniu dziecku dotykania tej rośliny, dzieci nie podejmowały więcej prób i zajmowały się książeczką, którą wcześniej dostały do zabawy. W przypadku innych dzieci sytuacja ta była znacznie trudniejsza. Rodzice musieli włożyć wiele wysiłku, aby odwrócić uwagę dziecka od rośliny i nie pozwolić im jej dotknąć. Czasami konieczne było wyniesienie rośliny, bo dzieciom, pomimo różnych zachowań rodziców, trudno było się powstrzymać.
Badanie to pokazuje, że mówiąc o rozwoju samoregulacji, czy kompetencjach rodzicielskich nie możemy zapominać o dziecku i jego charakterystykach temperamentalnych. To, ile pracy musi wykonać rodzic w wychowanie i opiekę nad dzieckiem nie zależy wyłącznie od niego i jego kompetencji, ale także wynika z charakterystyk funkcjonowania i predyspozycji do określonego sposobu reagowania jego dziecka.
Czy coś Panią niepokoi w sposobach wychowania dzieci?
Psychologowie zajmują się opisywaniem oraz wyjaśnianiem różnych zachowań, starając się przy tym ich nie oceniać. Każdy rodzic i każde dziecko jest inne. Podejmowane przez rodzica zachowania, czy strategie rodzicielskie mogą być w różnych sytuacjach skuteczne bądź nie, mogą być skuteczne wobec jednego dziecka, a wobec drugiego już nie, albo mogą być skuteczne, gdy dziecko ma 3 lata, ale gdy ma 7 lat już nie. Jako rodzice uczymy się własnego dziecka, a także poznajemy siebie w tej roli społecznej.
Mamy prawo popełniać błędy, czegoś nie wiedzieć, odczuwać frustrację, a nawet złość. Psychologia dowodzi jednak, że stosowanie kar fizycznych ma niekorzystny wpływ na dzieci. Kary cielesne wpływają negatywnie na rozwój dzieci, zarówno w sferze społecznej, emocjonalnej, jak i moralnej.
Jak Pani myśli, co pomaga zrozumieć rodzicowi, jak bardzo dane doświadczenie dotyka ich dziecko?
Odmienna jest perspektywa rodzica i dziecka. To znaczy, że rzeczy, które są ważne dla dziecka, nie muszą być w ten sam sposób spostrzegane przez rodzica. Przykładowo: zgubienie kamyka przez dziecko, może wydawać nam się sytuacją błahą, ale jeżeli wiemy, że dziecko otrzymało kamyk od swojego przyjaciela w przedszkolu, to inaczej będziemy mogli spojrzeć na tą sytuację. Rozmowa, wrażliwość rodzica na potrzeby i uczucia dziecka, a także gotowość do przyjęcia perspektywy dziecka są tutaj istotnymi elementami, które pomagają zrozumieć doświadczenia, przekonania, czy emocje dziecka.
Jaką rolę odgrywa samoregulacja w kontekście wychowania dziecka?
Clair Kopp w modelu rozwoju samoregulacji zaznacza, że jej rozwój postępuje od kontroli zewnętrznej do kontroli wewnętrznej. Co prawda, jak wykazaliśmy w naszych badaniach, nawet małe dzieci posiadają, szeroki wachlarz zachowań, które stosują w sytuacjach wymagających samoregulacji np. w sytuacji czekania na nagrodę, czy na smakołyk. Jednak początkowo, to rodzice w większym stopniu, są odpowiedzialni za kontrolę zachowań dzieci, np. wydają różne zakazy i nakazy, odwracają uwagę dziecka, od obiektu, który wzbudził negatywne emocje, chowają czekoladę, aby dziecko jej nie widziało i nie domagało się jej.
Wiedza dotycząca rozwoju samoregulacji, a także różnych sposobów, w jaki sposób wspierać ją u swojego dziecka na pewno pomaga w procesie wychowania, a także skutecznego rozwijania samoregulacji u swojego dziecka. Nie możemy również zapomnieć, że rodzic również posiada większą lub mniejszą umiejętność samoregulacji zachowań, myśli, emocji, która również jest ważnym elementem jego funkcjonowania. Ta umiejętność pozwala mu także budować swoje kompetencje rodzicielskie np. w takiej sytuacji jak radzenie sobie z własną złością, czy frustracją , czasem nawet wywołaną zachowaniami dziecka. No i tu bezwzględnie rodzice muszą pamiętać, że są obserwowani – przez obserwację dzieci uczą się jak regulować swoje uczucia i zachowania
Czy jest coś, co zwiększa rodzicielską wrażliwość i chroni przed natychmiastowym ocenianiem?
Mogą to być właśnie własne umiejętności w zakresie samoregulacji zachowań, emocji. Umiejętność regulacji negatywnych emocji, czy powstrzymanie się od natychmiastowego oceniania stanowi właśnie element naszych umiejętności samoregulacji i może sprzyjać zwiększeniu kompetencji rodzicielskich, zwiększaniu wrażliwości, czy refleksji np. nad tym, że samoregulacja u dziecka zmienia się i rozwija stopniowo. Czasem zdarza się, że rodzice nagle zmieniają swoją postawę wobec dziecka – bo urodził się młodszy brat i oczekują, że 3-latek stanie się nagle już w pełni „samokontrolujący się”, bo jest w końcu starszy.
Na czym polegają warsztaty?
Podczas warsztatów dzieci będą mogły zobaczyć, jak wygląda Laboratorium Psychologii Małego Dziecka oraz jak bada się teorię umysłu i dowiedzą się, czym ona jest. Dzieci spotkają się także z kaczko-królikiem i innymi dwuznacznymi obrazkami i słowami. Będą mogły też zobaczyć lustro weneckie, a także przeprowadzić badanie z użyciem Kinectów – rejestratorów ruchu.
Czym jest samoregulacja i jak można wspierać jej rozwój u dzieci – to temat warsztatów dla rodziców. Rodzice zostaną zapoznani z etapami rozwoju samoregulacji u dzieci, a także ze znaczeniem rozwoju samoregulacji dla podejmowania nauki szkolnej i rozwoju w późniejszych etapach życia. Przedstawione zostaną również różne zabawy i sposoby wspierania rozwoju samoregulacji u dzieci.
19 maja zapraszamy rodziców z dziećmi do IPs UJ przy Ingardena 6 w Krakowie (sala 3.11)
Link do wydarzenia: Jak psychologia może pomóc rodzicom? Warsztaty parentingowe
Prowadzące: Martyna Jackiewicz, Joanna Jakubowska.
Zostało jeszcze kilka wolnych miejsc. Zapisy: magdalena.kosno@uj.edu.pl
dr Magdalena Kosno pracuje w Laboratorium Psychologii Rozwoju Małego Dziecka oraz Zakładzie Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej Instytutu Psychologii UJ. Jest psychologiem w Niepublicznej Poradni Dziecka i Rodziny Cresco. Prowadzi badania nad rozwojem poznawczym i społecznym dzieci, a także zaburzeniami rozwojowymi. Mama sześcioletniej Hani.